Søgurnar sita ikki í gardinunum
Júst afturkomin av seminari í Århus um søvn og framsýningar á 21. øld.
Hvat er uppgávan hjá søvnum nú á døgum? Havi verið fyri Krígssavnið, forstås.
Seminarið fór fram í Den gamle by. Eitt ótrúliga spennandi úti- og innisavn, sum hevur gjørt niðursløg í fýra serstøk ár: 1864, 1889, 1927 og 1974.
Haraftrat hava tey serframsýningar, sum standa uppi eina tíð, m.a. varð greitt frá einari framsýning av einum bústaði hjá einum heimleysum í Århus, apropos, at høvuðsdenturin jú liggur á at sýna fram privat heim, verkstøð og handlar.
Ein serframsýning, sum stóð uppi beint nú, var ein íbúð hjá somalskari kvinnu við fimm børnum. Tað sló meg, hvussu samleiksleys henda íbúðin var; tað einasta, sum segði mær, at her búði kanska onkur annar enn ein dani, vóru gardinurnar og seingjarteppini. Alt hitt vóru teir vanligu bíligu ikeamøblarnir, har var ógvuliga, ógvuliga sterilt inni. Framsýningin er gjørd av somalskum kvinnum, og hon er eydnast væl, má eg siga, tí hon fær júst hetta fram, at hesi fólkini, sum av einihvørjari orsøk eru noydd at flyta úr sínum heimlandi, eru fangað í ongamannlandi, uttan røtur, uttan søgu, væl at merkja ongari søgu í nýggja heimlandinum, tí øll søgan liggur eftir heima við hús, í Eritrea, ella Turkalandi, ella Palestina.
Nú er toyggið at skapa sær eina framhaldandi søgu, eitt nýtt lív, har tú fært blandað tíni sermerki saman við teimum donsku.
Eitt av evnunum á seminarinum var tað serliga í norðurlendsku søvnunum, hvat ið er sermerkt fyri tað norðurlendska. Hvørja ferð, hetta evnið kemur upp at venda, hugsi eg við mær, at vit mugu skapa eitt nýtt norðurlenskt sermerki, har vit taka onnur fólkasløg uppí, so kanska tey fara at kenna seg umfevnd og ikki burturrikin.
Yoko, Gerda og Niki
Meðan onnur hava brølað Tú alfagra land mítt og Føroyingar, sum her nú koma saman, havi eg gingið og filosoferað á listaframsýningum her í Keypmannahavn. Fyrst inni á Charlottenborg á framsýningini Take me (I´m yours), sum, eg helt, ljóðaði so øsandi. Og tá eg so hoyrdi, at Yoko Ono hevði eina installation á framsýningini, skundaði eg mær at fara. Í tíðindaskrivinum søgdu tey frá, at hetta konseptið gekk út uppá, at tá í framsýningin var av, skuldu øll listaverkini vera farin heim við teimum vitjandi. Og tað læt eg mær sjálvandi ikki siga tvær reisir, eitt listaverk hjá Yoko, hallov!
Tá eg so kom inn á framsýningina, fann eg útav, at hetta var villleiðandi marknaðarføring, tí tað var ógvuliga lítið eg sum vitjandi slapp til hús við, einari badge, einum bommi, einari tablet ella brúktum klæðum.
Misnøgd við villeiðandi marknaðarføring
Verkið hjá Yoko var eitt ynskitræ, og skuldi eg tikið tað heim við mær, kravdist ein kranabilur, og í grundini vænti eg ikki, at ætlanin hjá Yoko var, at eg skuldi fáa tað heim við, hence villeiðandi marknaðarføring, so í staðin skrivaði eg eitt ynski um frið á hennara ynskitræ og heilsaði samstundis mínari twittervinkonu, sjálvt um eg veit, at hon ikki lesur ynskini, men savnar tey saman og grevur tey niður á einum stað í Íslandi. Men eg fyrigevi Yoko alt, tí sum hon sigur mær í einum twitterboðum: The universe has a soul. A beautiful one.
Nóa ørk
So gekk leiðin út á Ørkina í Ishøj, har vóru tvær spennandi framsýningar. Onnur við Gerdu Wegener og hin við fronsku Niki de Saint Phalle.
Liðugt er rundan um listasavnið, nú er vatn allan vegin rundan um, og framman fyri inngongdina er “bátadráttur”, so tú skalt fáa kensluna av at fara umborð í eina ørk.
Gerda Wegener er onkursvegna hjápersónur í filminum The Danish Girl, tað er hon, sum var gift við listamálaranum Einar Wegener, sum seinni gjørdist Lili Elbe. Eg haldi, filmurin dugir illa at lýsa ein transkyndan, tykist sum hann verður transkyndur av at standa modell fyri Gerdu Wegener í konufólkaklæðum.
Men framsýningin harafturímóti gevur eina fantastiska uppliving av einum pari, sum eru fullkomiliga framman fyri sína tíð. Gerda Wegener var ikki góðtikin í the establishment, men eftir at filmurin kom fram, hevur Ørkin valt at seta hesa framsýningina upp, sum gevur mær eina kenslu av einari kvinnu, sum er fullkomiliga komin til sættis við, at maðurin, hon hevur gift seg við, í grundini er ein kvinna. Ótrúligt: hetta er í tjúgunum! Vit stríðast enn í dag við at javnseta transpersónar, td. er tað í Noregi og helst aðra staðni við neyðugt, at um ein transpersónur vil viðurkennast juridiskt, so skal hann ella hon lata seg sterilisera.
Lili Elbe
Ein framúr væl uppsett framsýning, har tú sást menningina hjá Gerdu Wegener frá smáum tekningum til permur og lýsingar til flottar málningar. Tað, at hon og Lili Elbe fluttu til Paris, gjørdi helst sítt til, at hon rættiliga fekk folda seg út sum listakvinna.
Eg visti ikki av Gerdu Wegener fyrr enn eg sá filmin The Danish Girl, og eg haldi, tað er so løgið, at eg ongantíð í lívinum heldur havi hoyrt um hesa fantastisku listakvinnuna Niki de Saint Phalle.
Hon verður á framsýningini kallað pioner, feminist og mong onnur superlativ. Listfólkaleikluturin fekk ein nýggjan almennan status, siga tey í Ørkini, og Saint Phalle var saman við Andy Warhol millum tey fyrstu listafólkini, sum tilvitað brúktu miðlarnar til sína list. OK? Og hví havi eg so bara hoyrt um Andy Warhol? Men hvor om alting er, sum hann sjálvur, Tróndur Vatnhamar, plagar at taka til, so var eg tikin av fótum og púra burtur í hesari fantastisku listakvinnuni.
Hon gjørdist kend av fyrstan tíð við at gera skulpturar, sum hon síðan skeyt eftir og fekk máling at renna úr skotholunum og niður eftir skulpturunum, flott úrslit, sum td. hetta:
Tir-séance, 1961
Har var so ótrúliga nógv at hyggja at og hugsa um. Her eru tvær:
Marilyn Monroe og tríggjar Nanas-kvinnur.
Eg eri in awe av øllum hesum gávuríku og andsfrælsu kvinnunum. Her er so nógvur kærleiki, ella sum Yoko sigur undir sloganinum (sum eg tíverri ikki fái sagt á føroyskum, tí slogan er herróp ella slagorð, og tað er altso ikki serliga friðarligt): IMAGINE PEACE: Think PEACE, Act PEACE, Spread PEACE.
Løtt sum lotið
Júst liðug at ritstjórna tvey stór handrit, sum nú eru farin í prent. Ikki bara stór stór, men stór at lesa.
Hoyrdi Leonard í morgun á veg til Havnar í bilinum, Leonard er ein djúpthugsandi trubadurur, hvørs sangir eru sum bøkur. Hetta er poesi ílatin tónar, filosofi at hava í lummanum.
Sært tú tjaldur við lið, tá skal lukkan fylgja við, hugsaði eg í morgun, tá eg koyrdi framvið tjøldrum við vegin oman í Vatnsoyrar, og kortini fær Leonard meg altíð í eitt melankolskt hýri, men er tað ringt? Nei, slett ikki.
Kanska kom melankoliin ikki bara av bókunum, sum nú fara í prent, men eisini av øllum teimum hendingum, sum skulu fara fram í komandi døgum: ommudóttirin, sum skjótt fær húgvuna á høvdið, beiggin, sum hevur funnið sína unnustu og nú skal giftast.
And you’re weak and you’re harmless
and you’re sleeping in your harness
and the wind going wild
in the trees,
and it ain’t exactly prison
but you’ll never be forgiven
for whatever you’ve done
with the keys.
O baby I waited …
It’s dark now and it’s snowing
O my love I must be going,
The river has started to freeze.
And I’m sick of pretending
I’m broken from bending
I’ve lived too long on my knees.
Kanska kemur melankoliin av, at tvær døtur eru í ferð við at gera seg lidnar við lesnaðin, kanska av henni, sum er so forelskað, at hon næstan ikki fær verið til?
Kanska av honum, sum nú er komin í tann aldur, at hann fer á pensjón. Kanska av henni, sum kemur aftur higar at giftast við sínum Alex. Og henni í Onglandi, sum fær sín Daniel. Og so hugsi eg við mær, at sum vit eru heppin, at vit øll, um vit vilja, kunnu sleppa at giftast við tí, vit elska.
Kanska kom hon av myndini, eg fekk í morgun, av minsta ommusoninum, sum eg síggi alt ov sjáldan. Okkara Emil!
So I knelt there at the delta,
at the alpha and the omega,
I knelt there like one who believes.
And the blessings come from heaven
and for something like a second
I’m cured and my heart
is at ease
Eitt orð er eitt orð …
Minnast tit hangarina? Hon sum stóð uppi á flogvøllinum? Tá eg var komin í tann aldurin, at eg fór heimanífrá og niðan á flogvøllin at spæla í hangarini, tá var hon longu rustað, øll sum hon var.
Men sum hon var stásilig, kortini. Sjálvt um klædningurin langt síðan var horvin, so var hon sum eitt operahús ella ein dómkirkja, himmalhøgt upp undir takið.
Allir teir dreymir, ið har vóru droymdir og spældir út í lívið.
Ein annar heimur, og uttanfyri lógu flott, tjúkk ljós niðurfeld í flogvøllin, sum onkrir barbarar, tí teir finnast alla staðni, eisini í Vágum, kláraðu at knúsa sundur.
Man hetta ikki vera fyrsta og einasta hangar staðsett í Føroyum? Og kortini stendur í Móðurmálsorðabókini, at hangarin er ein hangarur – harragud, so ósjarmerandi.
So mín bøn skal vera til tey, ið fáast við orð – broyt kynið til kvennkyn. Latið okkum taka orðini aftur.
Sjálvdráttur
Í Vágum hava vit eina Kunningarstovu, hon liggur á flogvøllinum. Flogvøllurin er í Sørvágs kommunu. Kunningarstovan tekur sær av ferðavinnuveitingum í allari kommununi.
Men onkursvegna er tað fyri mær, sum at ferðavinnan nú er farin at ganga í tveimum bólkum. Annar bólkurin er í Vága kommuni, og hin er í kunningarstovuni á flogvøllinum í Sørvági.
Ómetaliga harmiligt haldi eg, at vit ikki kunnu skapa eitt ferðavinnuprodukt, sum tekur støði í báðum kommunum. Hvar, ið feilurin liggur, veit eg ikki, møguliga liggur hann í Sørvági, møguliga liggur hann bara í avoldaðum vanahugsanum.
Eg var á aðalfundi hjá Visitvagar, sum var í Miðvági, og har vóru tveir faldarar presenteraðir, hvør flottari enn annar. Faldararnir vóru um bygdirnar í Vága kommunu og friður verið við tí. Og nú er flott heimasíða gjørd afturat á enskum um bygdirnar í Vága kommunu, og tað stuttliga er, at ein útlendingur, sum ikki veit betur, nú fer at halda, at í Vágum eru fýra bygdir: Miðvágur, Sandavágur, Vatnsoyrar og Slættanes. Síðan eitur vagaturist.com, ( turist er forrestin skeivt stavað, tað eitur tourist á enskum) so tað sigur seg sjálvt, at hinar bygdirnar: Sørvágur, Bøur, Gásadalur, Víkar og Mykines eru ikki til.
Sørvágur liggur akkurát sum Vestmanna sum ein blindtarmur í oynni, og tey flestu ferðandi, sum koma henda vegin (og tey eru ikki fá), fara til Mykinesar, sum er ein týðandi partur av Sørvágs kommunu.
Nú kann hetta tykjast sum eitt illsinnisgleps av reinari øvundsjúku, og tað er tað kanska eisini, men tað er eisini fyri at vísa á sundurlyndið og hetta at ganga í sjálvdrátti. Hví ber tað ikki til at gera eitt felags produkt fyri alla kommununa?
Skal alt dikterast eftir, at borgarar í Sørvágs kommunu eina ferð atkvøddu ímóti samanlegging? Ella er tað tí, at so sleppur man ótarnaður at skrivað hitt navnið, sum ongin sørvingur fær seg til at siga hart?
Vit skulu hava túsund møguleikar og ikki bara ein. Vit skulu kunna hava tónleikakonsertir bæði í Listastovuni í Miðvági og í flotta Musikkskúlanum í Sørvági, vit eiga at kunna skipa fyri bókmentaligum tiltøkum bæði í flotta bókasavninum á Giljanesi og í líka flotta bókasavninum í Sørvági, vit eiga at fáa okkum kaffi og njóta eina hugnaliga løtu bæði í Gamla Hotelli og úti á Café Fjørðoy. Og Mikkjal á Ryggi? sjálvandi eigur ein túrur við Mikkjali at byrja í Miðvági, síðan niðan í Gásadal, heim aftur framvið húsunum hjá honum og Binu, har hann vegna tuberklasjúku neyvan mundi búgva leingi, og enda á kirkjugarðinum í Sørvági, fyri síðan at njóta eina hugnaliga sangløtu við kaffi og sálmum hjá Mikkjali í flotta kirkjuhúsinum í Sørvági.
Burtur við sundurlyndi, latið okkum arbeiða saman, sigur ein sørvingur!
Hunangssøtir demagogar
“Et udbrud af hylende, jamrende sorg stiger fra vores fælles hals op I øens røgfyldte luft. Lyden af ren og skær pinsel bryder frem fra hver og én af os, der har betalt en pris til krigens dæmoner. En lyd smedet i lungerne på mødre, hvis sønner er døde unavngivne på slagmarkerne, og fædre, hvis døtre er draget I kamp. En lyd, der skal få krigsmagerne til at skælve og flygte ligesom de ældgamle dæmoner med deres våben, deres landminer, deres honningsøde retorik, deres nationalisme, deres martyrer og hellige buddhistiske doktriner, alt deres pis og lort.”
(Nayomi Munaweera: De tusind spejles ø)
Á facebook í morgun hevur ein vágamaður deilt ein danskan blogg við einum heiti, sum sigur, at Vestureuropa verður stýrt av grátikonum. Grátikonurnar er m.a. uttanríkisstjórin í EU, Federica Mogherini, sum sker í sjóðheitan grát eftir at hava hoyrt um terrorálopini í Bruxelles, og Anglea Merkel, sum sigur, at hon er skelkað og kennir djúpa sorg av hendingunum.
Eg tori næstan ikki at siga, at eg lá í sjóðheitum gráti í morgun, tá eg las endan á hesi frálíku bókini, sum á meistarligan hátt roynir at lýsa borgarakríggið í Sri Lanka, sum vardi í sløk 25 ár, har hatrið fekk frítt spæl, og fólk fóru herjandi ígjøgnum gøturnar og vórðu lamløstað og dripin. Alt í rættvísisins navni, onkur var kúgaður, og onkur sat væl bjargaður og hugdi at.
Tað er nærum ein klisje at siga, at søgan endurtekur seg: Palestina, Irak, Afganistan, Turkaland, Belgia, Frankaríkið, Danmark, USA, Balkan, Ukraina, Sudan, tað blívur bara við og við … og onkur heldur eftir øllum at døma, at svarið er meira hatur, meira kríggj, meira morð, meira hetta og meira hatta.
Orsøkin til borgarakríggið í Sri lanka hevur sín uppruna í bretska kolonivaldinum, og orsøkin til at krígsharrar við sínum hunangssøta retorikki megna at fáa ungar dreingir og gentur av egnum vilja at fremja sjálvmorðsálop, liggur eisini í tí fakta, at vesturheimurin hevur skamfílað og traðkað á teirra sjálvkenslu bæði so og so. Og hvat svara vit føroyingar so á facebook? Vit sum hava alt okkara upp á tað turra og ikki hava ein einasta muslim sum granna? Jú vit mæla staðiliga til, í besta føri at blaka allar hesar helvitis muslimarnar út úr Danmark og Europa sum heild, og í versta føri at skjóta, lamløsta og fara herjandi gjøgnum gøturnar og ikki vera sovorðnar lortaktigar grátikonur.
Uha, uha, hevði eg verið italskur einabúgvi, so hevði eg heilt vist verið flagellantur, men tað eri eg ikki, so eg søki mær linna í mínum góða Espedal, sum eg týði og njóti og drekki í meg, og so taki eg ein steðg í týðingini og lesi um allar tær tilsíðis settu kvinnurnar í tónleikaverðini: She Bop, The Definitive History of Women in Rock, Pop and Soul eftir Lucy O´Brien, og so verði eg aftur fratør.
Og fyri at tað ikki skal vera lygn, so eri eg farin undir at lesa Kain eftir José Saramago, har var sanniliga grátur og tannagrísl eisini, so the story repeats itself
Party pooper
Harragud, tað er óinteressant altíð at vera the party pooper – ljósasløkkjarin – grussan og eg veit ikki alt.
Síðan eg varð vald til forkvinnu í Demokratia, er tað fallið á eitt tíðarskeið, har 8. mars nærkast, og formaður er valdur til janvstøðunevndina, so tíðindastreymurin verður meira og meira merktur av tíðindum um støðuna hjá serliga kvinnum í samfelagnum.
Eg havi tann hugburð, at um tað á nakran hátt letur seg gera, so sigi eg altíð ja til at úttala meg í miðlunum. Hetta, eisini tí at eg veit, at kvinnur eru í undirskoti í miðlunum. Seinasta kanning, Who makes the news í 2015, vísti at kvinnur í miðal verða umrøddar ella brúktar sum keldur 24 % av tíðini. Og tað er jú ikki nógv. Tá ið so hugsað verður um, at miðlar arbeiða við evstamørkum, so nyttar altso onki, at kvinnan, sum evt. verður spurd, biðir um umhugsanartíð, tí tað hava fjølmiðlar ikki altíð tíð til at bíða eftir.
So her mugu kvinnur halda seg meira framat!
Eg heitti á Nám at gera temasíðu um javnrættindi, tá hugsaði eg serliga um, at tað í ár eru 100 ár síðan, at kvinnur og ognarleys fingu valrætt, og tað játtaðu tey og hava gjørt eina fína temasíðu um evnið.
Síðan varð umrødd í Skúlablaðnum, sum vituligt er, og seinni var hon nevnd í tíðindunum í ÚF.
Síðan havi eg verið og tosað um kynsmál, av tí at eg so mangan havi havt hetta fyri munni, at føroyskt er eitt kallkynsmál burturav. Tann sendingin, Máltíð, verður send seinnapartin í dag.
Í morgun ringdi ein so fittur starvsnæmingur á Kvinnu (sum var ein genta, sjálvt um tað ljóðar sum hann var ein drongur) og spurdi meg tveir spurningar um, hvørt tað var neyðugt framvegis at halda 8. mars. Og tað heldur amigo her sjálvandi, at tað er.
So ringdi GMF og spurdi, um eg vildi koma í Góða morgun, Føroyar í morginári og tosa um hetta, at kvinnur ikki kenna seg heima í Føroyum. Og tað fari eg sjálvandi at breiða meg um.
Og í kvøld skal eg halda røðu í Norðurlandahúsinum fyri Kvinnufelagið í Havn. Røðan eitur Góða Johanna … og er um fyrstu kvinnu, sum tók sess í sóknarstýri í tí Kvinnu ári 1918, og um tey rák, ið vóru í tíðini framman undan valrættarlógini, og so líti eg sjálvandi eisini at okkara tíð og okkara søguloysi, sum vit mugu royna at taka ræði á.
Og til øll tey, sum halda, at kvinnur bera seg at sum offur, vil eg bara siga, at tað gera vit als ikki, vit sita ikki hendur í favn og grenja, men eru aktørar í samfelagnum, og tí krevja vit somu virðing sum øll onnur.
