Gentan, sum fór

Katrin Ottarsdóttir: Summarið varar ikki alt árið longur
Skaldsøga
Forlag: Asfalt, 2023

Katrin Ottarsdóttir hevur givið aðru skaldsøguna um gentuna í verðini út. Nú er hon vorðin 16 ár og gongur í 3. g í Hoydølum. Tíðarskeiðið er sjeytiárini, og fyri meg, sum sjálv gekk í Hoydølum í sjeytiárunum, rakar hon plett. Eg fái huglagið í Hoydølum og niðri í býnum við og kenni tað aftur.

Høgni Egholm Magnussen hevur gjørt permuna, sum er partur av einari LP-plátu hjá Leonard Cohen: Songs from a room. Heitið á skaldsøguni Summarið varar ikki alt árið, hugsi eg, kann vera ein tilsiping til summarið hjá ommuni og abbanum, langt burtur frá foreldrunum í Havn, har gentan sleppur at vera seg sjálv og fær frið. Nú fer frásøgan fram í Havn, heima hjá foreldrunum, sum milt sagt er beint tað øvuta. Nú er onki summar meira; her valdar ein ótryggleiki og óhugni, sum onki barn tíansheldur ungfólk átti at noyðst at liva undir. Tað verður undirstrikað av veðurlagnum í frásøgnini: her er eisini øgiliga ofta illveður, og tað mígur niður alla tíðina.
Gentan er sera nógva tíð í kamarinum hjá sær sjálvari fyri ikki at koma tvørt fyri hjá mammuni, og tí er heitið hjá Leonard Cohen, Songs from a room, nokkso apropos, Umframt at Leonard Cohen er einasti uggi hjá gentuni og ein máti at droyma seg burtur úr hurlivasanum heima við hús. Knallertin, Pukkurin, er ein annar máti at sleppa burtur og kenna seg frælsa. Hana koyrir hon á fyri at fáa luft og frið. At knallertin hevur týdning sæst eisini av vignettunum uppi yvir hvørjum parti, sum er av einari knallert. Hon eigur jú lívið í gentuni.

Var mamman teirra Franco?
Soleiðis hugsar gentan eina av teimum mongu ferðunum, mamman er farin frá vitinum. Húsini við teimum 21 vindeygunum verða lýst sum fangatippi, har mamman terroriserar tey javnt og samt. Mamman er vøkur og elegant, men tað er bara uttaná, tí gentan veit, at hon innast inni als ikki er soleiðis, í staðin kennist tað, sum pápin og dóttirin spæla við í einum leiki og hava fingið billettir til tann evindaliga grátin, sum mamman skrúvar upp og niður:

“tí eymkandi, sálargresjandi grátileikinum, sum kann vara alla náttina.” (bls. 52)

Umframt grátiherðindini, so oysir hon um seg við forbannilsum, um hvussu ótakksom tey bæði eru, hvussu illa tey skilja hana, hvussu forbannað ræðuligt lívið er, hvussu hon vil taka seg av døgum, hvussu hatskt hon tosar um bæði húsfólkið og onnur fólk í býnum. Dóttirin lýsir tann serkenda mátan mamman físiteskar, so ongin skal hoyra. Hon brigslar og sigur hvussu órein dóttirin er við seg, og at mamman í grundini ikki vildi hava hana, men heldur ein son. Alt meðan pápin og dóttirin ganga á tá og fara við henni sum brotnum eggi, hóast tað í grundini als onki árin hevur. Ódnarveðrið kann bresta á, nær tað skal vera, og uttan at tey kunnu forða tí, tí tey eru komin til at siga okkurt, sum mammuni ikki dámar, og sum hon tekur sum eina atfinning móti sær. Hon steingir seg inni í kamarinum ella steingir tey úti, ella noyðir pápan oman í kjallaran at sova.
Tá friður valdar er eisini galið, tí ódnarveðrið kann bresta á nær tað skal vera: tann ræðuliga kvirran lýsir høvundurin tað:

“Onki er farið í luftina. Ikki enn. Tað er, sum heldur onkur stór hond teimum inni í nevanum, fær hana og mammuna gjøgnum sekundini, gjøgnum minuttirnar. So leingi hondin heldur teimum, fer onki at eksplodera, fjúsið er langt, brennur spakuliga.” (bls. 180)

Hesi svakligu herðindini koma aftur og aftur gjøgnum alla bókina, ja, eg vil siga, at eg viðhvørt troyttist av hesum, her koyrir alt í ring, gentan fær onki gjørt uttan at royna at verja pápan, og pápin gongur runt sum flongdur hundur. Katrin Ottarsdóttir lýsir huglagið, sum er, tá mamman fær hesi herðindini við, at hon tosar út í eitt, har eru ongi tekn, sum skilja setningarnar sundur, og heldur ikki byrja setningarnir við stórum, soleiðis sum setningar vanliga gera, í staðin er hetta sum ein stór óendalig svada av hatskum ábreiðslum. Í so máta er hetta genialt, men eg havi kortini hug at fýlast á, at hesin mátin at lýsa eina dysfunktionella familju er ikki nóg væl frágingin, skilt á tann hátt, at vit ikki koma rættiliga inn undir húðina á gentuni. Hvat hugsar hon veruliga, hvussu hevur hon tað inni við seg sjálva? Lýsingarnar av viðurskiftunum millum mammu og dóttur eru ov grunnar, skilt á tann hátt at reaktiónin frá gentuni sum oftast er illsinni inni í sær sjálvari, og ikki hvussu nógvan skaða hon má fáa av hesum viðferðarháttinum; og tað harmist eg um, serliga tá eg veit, at Katrin Ottarsdóttir hevur prógvað í fyrru skaldsøguni, at hon meistrar væl og virðiliga handverkið at lýsa gentuna í verðini. Kanska er stoffið ov nær og ikki nóg væl viðgjørt, kanska vantar ein ávís frástøða fyri at kunna lýsa eitt so vanvittugt húski. Meira fiktión og minni dokumentarisma.

Lesarin veit beinanvegin, sum frásøgan byrjar, at okkurt er ravruskandi galið við gentuni, hon situr úti á vesinum og stingur seg við nál og samlar blóð niður á eitt bind, sum hon so veit, at mamman fer at síggja. Vit fylgja hesum loyndarmálinum hjá gentuni ein stóran part av bókini, til tað einaferð kemur fyri ein dag. Gentan er umframt at blíva illa viðfarin av mammuni eisini noydd at liva undir einum ræðuligum trýsti, fyri at hon ikki skal koma til at avdúka nakað fyri familjuni og øðrum fólki í býnum, hvat fyriferst heima við hús. Júst hetta er sera væl lýst, eg vil siga at hendan sjálvpíningin fær tað at irskrast í kroppinum á mær, serliga væl er hetta lýst í partinum á bls. 144 – eg fekk beinleiðis kuldasjálvta.

Eitt annað, sum Katrin Ottarsdóttir meistrar, er at lýsa veðrið, tað ringa veðrið, og serliga regnið, har hon sigur um ánna:

“sum skar seg gjøgnum bygdina, rann sum fyri lívinum úr fjøllunum oman á sjógv.” (bls. 10)

og tá í loyndarmálið kemur fyri ein dag:

“Øll tárini, ið aldrin sluppu út, eftir gólvinum, oman í Havnará, ið tekur tey við sær út á sjógv, norðuratlantshavið, altíð norðuratlantshavið, ið so glaðiliga tekur ímóti øllum, eisini tárunum hjá ungum gentum.” (bls. 171)

Hetta er ein tíðarmynd, har mammur, sum høvdu sálarligar avbjóðingar, fjaldu tað fyri øllum og hildu tað innanveggja, har tær tugdu Valium og Restenil sum bomm. “Kids are different today,” I hear every mother say. Mother needs something today to calm her down, syngja Stones i 1966, og høvundurin sigur sjálv, at hetta er tað sokallaða Mother´s little helper. Húsmøður, sum royndu at sissa seg og sína ónøgd við tilveruna við nervatablettum, men endaðu hjá Árna av og á, og har ungar gentur við mammum, sum høvdu avbjóðingar, ikki høvdu Sinnisbata at hjálpa sær, ella kundu tosa við onnur um sínar trupulleikar, tí alt skuldi haldast loyniligt. Hetta var tíðin, tá kventrasligir menn var nakað tú ræddist, tí teir kundu leggja á ungar dreingir; tíðin, tá tað var skomm at eiga børn uttan fyri hjúnalag, og har slaturin gekk so lystiliga um alt tað ræðuliga, sum hini funnu uppá og skuldu skamma seg um. Katrin Ottarsdóttir megnar væl at lýsa hesa tíðina, tá ið ung fólk, serliga, settu seg upp ímóti vanahugsan og royndu nýggjar hættir at skipa sína tilveru. Sama ger gentan í skaldsøguni, tí hóast allan mótgang og onki tolsemi, so bíðar frælsi eftir henni úti í verðini, og hon kennir tað sum ein lætta at kunna minka um valdið hjá hesum óðu orðunum heima, hóast tey helst fara at stinga seg fram av og á, tí tey eru so trupul at sleppa av við.




Áardunið vol. 3

Tað er so forbiðið sjáldan, at tú verður skotin aftur í sjeytiárini uppi í Hoydølum við stenclum, sum skuldu blíva til Vitan, studentablaðið, har teksturin var garvillur og ljótt uppsettur, men ordiliga stuttligur at arbeiða við.

            Onkra sovorðna kenslu fekk eg, tá eg tók hetta savnið upp í hendurnar, sum meira líkist nøkrum A4 síðum, boygdar á miðjuni, og sum fólk hava sitið og boygt saman og sett klips í.

            Innihaldið harafturímóti er ótrúliga spennandi.

            Ein innleiðing er, har greitt verður frá átakinum Yrkingar, sum er farið fram í Sirkus frá august 22 til apríl 23. Allir møguligir yrkjarar hava hits og lisið upp av sínum yrkingum. Tey spenna víða í aldri, giti eg mær, og enn víðari í royndum, summi hava givið út í bók, meðan onnur ikki hava givið út, men hava kanska ligið við hesum í onkrari skriviborðsskuffu.

            Nú var høvi so her at sleppa at lesa upp, uttan at nakar brast útur at flenna ella spottaði teg aftaná og spurdi teg, hvat tú helt teg vera!

            Devisan er at geva fólki eina kenslu av, at tey eru partar av eini longri søgu, har alt, sum tey siga, hevur týdning.

            Eg fái eina sovorðna kenslu av, at hetta er sum ein salong, har skrivandi fólk hittast at skifta orð um alt, sum hevur týdning, drekka vín og sóla sær í sínum yrkingum, sum onkur kanska kemur og rósar aftaná, at tú hevur lisið upp. Oh joy!

            37 fólk hava latið eina yrking á prent. Fleiri teirra bera longu heitið rithøvundar, um enn kanska ikki øll eru mest kend fyri yrkingar. Flestu eru tó glaðir amatørar, men my god, tey duga at yrkja! tey duga eisini at provokera, og tað er sanniliga ikki eitt vánaligt útgangsstøði at hava.

            Allar yrkingarnar eru á føroyskum uttan tvær. Onnur er ein yrking hjá Annu Iachino og hin hjá Nicolinu Æðustein Danielsen, sum eitur The Twisted Trio. Og hon er so væl yrkt, at eg vildi ynskt, at hon var á føroyskum, tað hevði gjørt hana enn og meira spennandi. Anxiety, Alcohol og Depression ráða hvør í sínum lagi yvir henni, hesar tríggjar skiftast um at gera lívið hjá yrkjaranum so trupult sum til ber, ja, tær berjast um at gera henni helviti heitt. Og tær tríggjar eru kvennkyn, sum ger hesa yrkingina enn og betri.

            Í heila tikið eru fleiri yrkingar, har lívið er nokkso trupult – serliga hjá teimum ungu. Teir gomlu royndu yrkjararnir sita eitt sindur meira upp afturá og hyggja at lívinum soleiðis eitt sindur uppifrá.  Saturn td. sum eg giti er ung/ur, sum skrivar um at vera eitt produkt av sínum egnu hondum:

Mín HÚÐ ER EITT KORT

            TAÐ LÍKIST AMERIKANSKUM FORSTAÐARBÝLINGUM

            ELLA KRYSS OG BOLLA Á EINUM SKÚLABORÐI

Ella Einar Tórstún við frálíku yrkingini Sprekkan í glasinum:

urtin ið drepur teg

giftin í kroppinum

ein skitin følsk lívsgleði

bert fyri at vera á toppinum

Bárður Persson við umsíðir:

umsíðir innlagdur

umsíðir inn um gáttina

inn í eitt hvítt helviti

at gráta myrkur úr mær

Umsíðir kann væl sipa til hesa bíðitíðina, sum er, fyri at sleppa fram at hjálp, mangan er støðan so ring, at tú kanska kundi bløtt út, í øllum førum, so spýrt tú steinrunnið myrkur úr tær.

Í summum yrkingum sita orðini so væl, at tú frøist um tað, ella hevur hug at smílast, tí onkur dugir so væl at seta orð saman. Rannvá Holm Mortensen við sínum mjólkarevangelii er bara framúr:

søgan er nýggj

men sorgin er gomul

og devulsins látur

ber linna

ein slaktari býr

í mínari poesibók

Ella nýggir yrkingaháttir, sum blanda gamalsligt rím við nútímans ikki-rími, sum hjá & Bartal: Spegilin talar:

eym bibba so kná

negl brotin í líð

sjúk bundin og rá

spegilin hann talar:

“hvør vakrastur er í ríki og tíð?”

skomm brýtur á sker

og sjálvsmynd sum dalar

Ella makaleysar myndir sum hendan:

eingil í eygsjón

hon gongur á vatninum

vesalavætti

(ári patursson: lognbrá)

Ella yrkingin hjá Niels Una Dam, Tá javnaldrar doyggja, har yrkjarin fyrireikar sína jarðarferð. Hon er ein perla, bæði stuttlig og tankavekjandi. Nakað sum nógv okkara kenna seg aftur í.

Ella tær sum provokera, sum tann hjá Búa Rouch, har yrkjarin:

vil tilfonglast hvønn leygardag

hvørja ferð eitt sindur øðrvísi

vakna upp við nýggjum monnum

hvønn sunnudag

og lata kjøtvitið vitna ta nýggju innskriftina

ella tann hjá Daniu O. Tausen, sum er mín yndis, sum tosar beinleiðis til feministin í øllum kvinnum, og sum bæði provokerar og er mega stuttlig, tí at kunna blanda humor inn í álvarssemi er altavgerandi fyri góðar bókmentir, annars verður tað turrgelt. Yrkingin er nærum ein prosayrking, har yrkjaraegið liggur í songini og lesur eina bók:

tað er ein bók, sum er skrivað av einum manni

einum gomlum manni

faktist einum deyðum manni

sum er gamal í mínum høvdi

tá eg hugsi um hann

tað er ein gamal føroyskur og deyður maður

sum skrivar um aðrar gamlar føroyskar og deyðar menn

bókina havi eg lænt

frá einum hálvgomlum føroyskum manni sum eg kenni

sum sjálvur fekk bókina viðmælda

av einum øðrum gonlum vinmanni

sum fekk bókina í mannfólkagávu

So senan er sett og bjóðar ikki líkafram inn til nakað njótilsi, men tað verður tað so avgjørt kortini, tá yrkjaraegið hoyrir zzz-ljóð frá undirbúgvanum, sum er ein kvinna.

Hetta var bara eitt úrdrag av øllum teimum stuttligu, tankavekjandi og provokerandi yrkingunum í savninum, sum Rannvá Glerfoss hevur sett upp. Hetta tiltakið við yrjkingakvøldum, sumDania O. Tausen hevur sett í gongd, er hart tiltrongt, og mær er sagt, at tað er sera gevandi. Í øllum førum hava fólk brúk fyri at sleppa at royna seg í einum umhvørvi, sum tekur tey í álvara.

Ein uppsangur

Eg veit sannheit at siga ikki, um eg skal tora at skriva hendan bloggin, tí hví skal eg loyva mær at geva nøkrum ein uppsang? Men nú eri eg og onnur við mær so vónsvikin av at stíla fyri nøkrum í hesari bygdini, at eg má fáa luft.

            Í gjárkvøldið var ein framúrskarandi og spennandi fyrilestur í Marghøllini um Mat, menniskja og matoyðsl. Tær báðar Gunnhild Dahl Niclasen og Sanna Andrassardóttir Dahl tosaðu og greiddu frá um hetta, sum hevur so ómetaliga nógv at siga fyri okkum øll: hvussu vit fara við okkum sjálvum og okkara klótu. Á væl grundaðan hátt varð lagt fram, hvat tað er, sum hevur gjørt og framvegis ger, at vit eru farin við okkara jørð á sovorðan hátt, at vit nú kunnu vænta, at hon ikki orkar meira og gevur okkara ommu- og langommubørnum nógv verri vánir at liva í einari frískari, grønari verð. Vit kunnu gera nakað, vissaðu tær báðar okkum um, og kjakið gekk væl millum tey, ið møtt vóru, um hvat gerast kundi, og hvat longu bleiv gjørt.

            Trupulleikin er, at vit vóru somu 5-6 tandur, sum møttu upp, mált í prosentum av fólki, ið búgva her í kommununi, fyri ikki at siga í oynni, er tað helst ógjørligt at koma niður á nóg lágt tal.

            Hvussu ber tað til, at vit bara tíma at lurta eftir tí, sum vit longu frammanundan vita nakað um, ella halda vit, at vit onki kunnu læra aftrat teimum 10 árunum í fólkaskúlanum?

Hvar eru lærarar, sjúkrahjálparar, læknar, prestar, húsmøður, fiskimenn, húsasmiðir, kommunustýrislimir, pensjónistar, vaskifólk, pilotar, fiskaalarar, stevardessur, skrivstovufólk, bilmekanikarar og you name it?

            Tey koma so ikki í Marghøllini, tey tíma ikki at lurta eftir, tá fakfólk greiða frá um stjørnuskipanina, innlandsísin í Grønlandi, kaffi, virus, Føroya søgu, matoyðsl og dálking o.s.fr. o.s.fr.

            Eg veit ikki hvussu ofta, tú hoyrir: Tað sker onki í Sørvági. Jú vist sker nakað í Sørvági, men ongin tímir at taka lut í tí. Og heldur hetta fram, so dettur hugurin burtur at skipa fyri nøkrum, tí tað fær snøgt sagt onga undirtøku.

            Herfyri var ætlanin at hava stovukonsert í Bø. Herborg Torkilsdóttir og Eyðun Nolsøe. Tey máttu avlýsa, tí tey ikki fingu fylt eina STOVU við fólki!

            Gásadalsgarður skipar fyri tiltøkum, Gamli skúli skipar fyri tiltøkum, Bókasavnið í Sørvági skipar fyri tiltøkum og helst onkur annar eisini, so vist hendir nakað í Sørvági. Var á aðalfundi í Sørvágs fornminnafelag, sum forrestin hevur eitt savn, har næstan ongin sørvingur nakrantíð hevur vitjað … á aðalfundinum hevði Sonni Jacobsen ein hjartanemandi fyrilestur um fátækradømi í Vágum í 1800 talinum grundað á protokoll hjá fattigforstandaraskapinum í Vágum. Vit vóru fimm fólk, sum lurtaðu, og tað var sera, sera upplýsandi at hoyra, hvussu fólk hava stríðst fyri at yvirliva.

            Ein standard umbering er: Man kann ikki fara til alt. Nei, tað kann man so vist og sannheit ikki, men tað er langt frá tí og so ongantíð at koma til nakra framløgu ella fyrilestur, uttan so at tú roknar við at hetta er okkurt, tú frammanundan veitst okkurt um. Hvat við at víðka um horisontin – hevði tað ikki verið eitt hugskot?

            Ein onnur standard umbering er: Oys, eg visti slett ikki av tí. Nei, eg skilji væl, at tað, sum verður lýst á facebook, hvørvur aftur, men kalendarin er uppfunnin, tú kanst antin hava hann í bók, á telefonini ella á vegginum. Har ber til at notera sær, um okkurt  er, sum kanska ljóðar eitt lítið sindur áhugvert og kitlar forvitni.

            Tað er ikki løgið, at fólk kasta frá sær og siga, nei, álvaratos, nú tími eg ikki meira. At skipa fyri tiltøkum er ikki bara sum at rista nakað burtur úr ermuni, tú brúkar tíð uppá at skipa fyri, og tá áhugin er næstan lig við null, so sigur man at enda, slutt – prutt – finale.

            So vælsignaði tit, roynið at stuðla tiltøkum, sum eru í kommununi. Tað er gott fyri samanhald og trivnað hjá okkum øllum og tað er við til at gera okkara kommunu fjølbroytta og góða at liva í. Nú er bert ein fyrilestur eftir hjá okkum á bókasavninum  áðrenn summarsteðgin, og vit fara undir enn eitt skeið í heyst við vón um, at fólk taka sær um reiggj, stuðla og fáa eina rúgvu av spennandi vitan oman á alt.

Eldgos

Eg gloymi ongantíð setningin:

Nú er ikki neyðugt/ hjá mær at órógvast/ nú er tað hent/ sigur hann

soleiðis  hugsar 10 ára gamli drongurin í einari yrking í yrkingasavninum Århundradets kärlekssaga eftir Märtu Tikkannen (1978) í frálíkari týðing eftir Lauru Joensen (1998), tá ið pápin enn einaferð er dottin útí og ger gerandisdagin hjá familjuni ótolandi.

Hugsaði mangan um hetta, ímeðan eg týddi ungdómsbókina Vulkan eftir Zakiya Ajmi, sum nú er komin út á Bókadeildini. Pápin í hesari bókini er ikki drankari, men hann er harðligur, og gentan Kili og mamman hava verið noyddar at flýggja til kreppumiðstøð fyri kvinnur fyri at sleppa undan honum. Søgan lýsir á framúrskarandi hátt lívið hjá gentuni, sum skal fóta sær í nýggjum umhvørvi og nýggjum skúla, nú mamman og hon eru fluttar úr aftur kvinnuhúsinum. Hon hevur framvegis samband við pápan, men tá tey hittast endar alt aloftast við, at pápin oysir út av sínari ómegd og setir dóttrina í eina keðiliga støðu, har hon er noydd at verja bæði seg og mammuna:

“Men tú vilt heldur búgva hjá hasari helvitis heksini.”

            Eg pilki við tað lítla kettjupílatið. Har er aldrin nokk til øll kipsini. Tey síðstu má eg eta uttan. Har er ov nógv salt á.

            Pápi hyggur spyrjandi at mær. Sum um tað var ein spurningur.

            “Hon er mamma mín,” sigi eg.

            “Jú, jú, harragud. Men fyri tað kann hon vera ein helvitis heks.” Hann flennir og turkar sær um munnin við einum servietti. (bls. 120)

Søgan er nógv um sorg, vald og harðskap, men hon er eisini um kærleika og forelskilsi. Um alt tað, sum kann ganga av skriðjuni, tá tú ert so ung, men eisini um alt tað, sum er so gott, at tað kitlar í búkinum.

Í Føroyum hava vit sanniliga eisini trupulleikar av harðskapi. At døma eftir tølunum frá Kvinnuhúsinum er trupulleikin stórur. Í 2021, sum eru tey seinastu tølini, eg havi sæð, er talið av kvinnum, ið hava gist í húsinum 15 og tilsamans hava tær 16 børn.

            Um vit gera ein topp 10 lista yvir orsøkirnar til, at kvinnur venda sær til Kvinnuhúsið eftir hjálp, so sær hann soleiðis út:

1. sálarligur harðskapur (486)

2. hóttanir um harðskap (325)

3. annar harðskapur – útleigaari, arbeiðsgevari etc. (205)

4. rúsmisnýtsla (191)

5. likamligur harðskapur (182)

6. fíggjarligur harðskapur (176)

7. materiellur harðskapur (146)

8. sálarligir trupulleikar (131)

9. bústaðarviðurskifti (112)

10. ymiskar mentanir (112)

Harðskapsfremjarin er sum oftast maðurin ella fyrrverandi maður (maki).

Har eru fleiri aðrar orsøkir til, at kvinnur venda sær til Kvinnuhúsið, til dømis, stalking, neyðtøka og kynsligur ágangur (blóðskemd).

            Samanumtikið er harðskapur móti kvinnum vegna teirra kyn ein risa trupulleiki í okkara landi. Kvinnuhúsið førir miðvísa kampagnu á facebook um harðskap, har kvinnur sleppa til orðanna av greiða frá sínum lívi í harðskapsraktari familju.

Eg eri av tí áskoðan, at Kvinnuhúsið skuldi fingið nógv størri peningaligan stuðul frá landi og kommunum. Haraftrat skuldi Kvinnuhúsið ikki fingið harðskapsraktar menn at taka sær av oman á alt hitt, í staðin skuldi ráðgeving verið latin upp fyri monnum, sum eru fyri harðskapi, og sum sjálvir fremja harðskap.

            Frá almennari síðu er ein trongd til at stinga høvdið í sandin og ikki kalla ein spaka fyri ein spaka. Tað skal eita at veita hjálp til harðskapsraktar familjur. Harðskapur í parlagi og nærsambondum, eitur álit, sum varð gjørt í 2011, og hóast ætlanirnar eru góðar, so verður ikki eitt orð sagt um kynsgrundaðan harðskap í álitinum. Ikki eitt orð verður sagt um, at kvinnur eru serliga útsettar fyri harðskapi frá monnum, og so leingi at vit ikki vilja síggja í eyguni, at hetta er veruligi trupulleikin, at kvinnur verðar útsettar fyri harðskapi vegna sítt kyn, so klára vit ikki at loysa trupulleikan nóg væl.

At liva í harðskapi er sum at liva oman á einum eldgosi, tað kann fara í útbrot, nær tað skal vera, og sum Zakiya Ajmi tekur til um eldgos: Eitt eldgos kann vara alt frá fáum døgum til fleiri ár. (bls. 81)

So lesið Eldgos og stuðlið Kvinnuhúsinum!

Don´t dog your woman

Now men, don´t you dog your woman

You let that woman go out sometimes

Soleiðis sang amerikanski blues-gitaristurin, sangarin og lagskrivarin J.B. Lenoir fyrstu ferð í 1956, men tíverri er hesin boðskapurin enn ikki náddur til Føroya.

Hví eg sigi tað?

Jú, hygg bara eftir, hvør sleppur framat at siga sína hugsan um samfelagsviðurskifti í almenna rúminum.

Hesir viðgjørdu ting, sum ganga fyri seg í heiminum í dag

Hesir kjakaðust um tilfeingisrentu og tilfeingisgjald

Nei J.B. Lenoir hevur livað til fánýtis, tí hygg, hvør sleppur at verða heima hjá sjúkum barni í óavmarkaða tíð:

Liljan Weihe tók orðið í løgtinginum, tá aðalorðaskifti var um fiskivinnuna. Eg loyvi mær at sitera:

Eg sakni tó kjakið um kvinnur og vald – ella rættari vantandi vald.

Tað er ein stórur trupulleiki fyri javnstøðuna í Føroyum, at kvinnur er avskornar frá maktini. Vit hava framvegis ikki javna umboðan á Løgtingi, sum vit síggja.

Vit skulu bara tríggjar mánaðir aftur í tíð, so var ongin kvinna í Føroyum mett at vera nóg skikkað til at sita í landsins leiðslu. Ikki ein einasta.

Vantandi javnstøðan sæst eisini aftur í fiskivinnuni – har sum stóru virðini í samfelagnum eru. Kvinnur eru ikki partur av vinnuni – og luttaka heldur ikki í kjakinum um vinnuna.

Mín pástandur er, at mátin vit umrøða fiskivinnuna, ekskluderar kvinnurnar – helvtina av Føroya fólki. (Liljan Weihe)

Og eg má bara siga: Álvaratos tit, sum standa fyri kjaksendingum og øðrum sendingum um samfelagsviðurskifti, sum td. um fisk og tilfeingisgjald og byggivinnu og annað mangt: Please don´t dog your woman, tí: if she don´t, one day she´ll get away

Takk, frú formaður

Foto: Bjarni Árting Rubeksen

Fyri nøkrum døgum síðani hevði kringvarpið tey tíðindini, at nú fór formansskapurin í tinginum at koma við einum uppskoti um lógarbroyting av heitunum fyri løgtings- landsstýrisfólk og løgmann. Tíðindini vórðu løgd á facebook, og so vardi ikki lang tíð, fyrr enn øði kom í grindina.

Ufff!

Álvaratos!!!!!

Eru ikki størri mál á skránni enn hatta??

Maður merkir upprunaliga menniskja. Hvat er trupulleikin???

Har mangla eini 143 onnur kyn og hvørkikyn.

Støðið er høgt má sigast …

Løgkvinna riggar ikki! At vera løggutur er tað sama sum at vera ljótt ílatin …

Finnið eitt annað heiti, kanska tjóðovasti

Aftur fornermað konufólk

Tak teg saman genta

Lær teg at skilja týdningin av orðinum “maður”

Hví ikki gera okkurt vigtugt? So sum at hjálpa fólki?

Aftur eitt dømi, um at politikarar spilla tíðina upp á fjant og fjas

Megingæsakvigga

Seriøsur trupulleiki hjá høsnunum

Sera sera “visioner” samgonga, nógv stórmál á skránni

Valdskommiserur er hóskandi

Hetta er burtur úr rúgvuni, men samanumtikið er alt avgerandi hjá fólki, serliga monnum, at fáa fram, at hetta málið blokerar fyri øðrum stórmálum, hvør skal siga: formaðurin hevur lagt alt løgtingið lamið, tí nú skal bert hetta eina málið viðgerast.

Ein annar máti at fáa okkum burtur frá tí, sum uppskotið leggur upp til, er at tosa um okkurt annað: at so mugu vit eisini hava heiti fyri tey 143 ymisku kynini td., hvør skal siga, hetta er bara so langt úti!

Onkur hevur ikki hugsað seg ordiliga um og sigur, at løgkvinna riggar ikki, tí tað merkir, at hon er løggut, ok? Er Aksel V. Johannsen løggutur. Ikki tá eg hyggi at honum, nydiligur harri í vøkrum klædningi, og hann er løgmaður …

Og so eru tað teir, sum fyri tíggjutúsundu ferð skulu læra okkum kvinnur, at vit hava misskilt hetta við manni fullkomiliga, men ongin hugsar um ella vil ikki hugsa um, at hetta er komið í brúk, tá kvinnur als onki vald høvdu á nøkrum viðurskiftum, hvørki valrætt ella atkvøðurætt ella rætt at stilla upp til ting. Tá trýr fanin, at maður merkir menniskja, tí kvinnur vóru ikki menniskju!

So verður sipað til valdshungurin hjá kvinnum: tær ella kanska rættari Bjørt Samuelsen skuldi itið tjóðovasti ella valdskommiserur, og annars alt tað vanliga niðrandi sum gæs, høsn, fornermað konufólk og at enda genta: tak teg saman, genta, hvør skal siga, tú ert ikki turr bak oyrað og eigur ikki at sita har, tú situr.

Nógv vóru bilsin, tá Bjørt Samuelsen tók við starvinum sum løgtingsformaður. Hildið var, at hon hevði gjørt nógv størri nyttu sum landsstýrismaður. Eg var ikki ein teirra, eg helt, at hon hevði valt akkurát rætt og er eitt virðiligt umboð fyri tingið á sama hátt sum Marita Petersen var á sinni. Hetta uppskotið, sum nú verður lagt fyri tingið, prógvar, at hon situr ikki á reyvini og ger onga nyttu. Hetta ynski frá fólki um alt Føroya land, um at fáa hóskandi starvsheiti er endiliga farið á rull. Tað hevði so ongantíð komið víðari, tá Jógvan á Lakjuni var tingformaður, tí sum hann tók til: eg havi ongantíð følt, at tað var nøkur forðing at eita løgtingsmaður … Eg skilji teg so væl, Jógvan, tú ert jú maður.

So…e uttan mun til, hvussu tit skræða tykkum á sosialum miðlum, so arbeiða kvinnur við góðum treysti fyri at bøta um javnstøðuna og menn eru vælkomnir við.

Rukkut rósa

Hetta ummælið havi eg skrivað. Eg eri við í einum kvinnukollektivi, sum skrivar ummæli um serliga nýggjar føroyskar bókmentir. Av tí at eitt blað ikki svaraði aftur, og eitt annað ikki vildi gjalda fyri ummælið, so samdust Rakul og eg um at seta bæði ummælini á mín blogg, so her kemur mítt. Góðan lesihug!

Malan Poulsen: Hjúpuljóð, Sprotin 2023. Kápumynd: Hanni Bjartalíð

Hvat var tað, sum fyrst fekk meg at steðga á og siga við meg sjálva: hetta má eg kanna nærri. Jú, í hesum førinum var tað liturin, myndin og heitið á yrkingasavninum, sum forlagið lýsti við.

Eg var fangað beinanvegin, fyrst og fremst av litinum og orðinum. Hjúpuljóð, so vakurt. Tú kanst næstan smakka tað í munninum, og helst hevur tú eisini smakkað tað: í súltutoyi ella saft.

So feminint, so kvinnuligt, tað talar til mín, sum tey frelstu plaga at siga. Myndin hjá Hanna Bjartalíð, sum er av rósukjarri, fult av hjúpu; men so lesi eg innleiðandi yrkingina, og øll mín romantiska fantaseran fellur til jarðar:

at leita

í tættasta rósukjarri

finna hjúpur

bløðandi

Ongin baksíðutekstur er, men forlagið hevur lagt ein tekst út, sum tey halda, lýsir innihaldið. Og har festi eg meg serliga við tað, at yrkjarin hevur skrivað um elli: um ikki at verða virðismett, at vera óbrúkilig og nyttuleys, og kortini ikki vilja sleppa takinum og enda á ellisheiminum. Hetta fangaði meg veruliga, tí er tað nakað, gomul fólk kenna til, so er tað ellismismun, og tá eg sigi gomul fólk, so meini eg sjálvandi gamlar konur fyrst og fremst.

Eg kann kanska takka mær sjálvari fyri, at so er. Reið jú á ungdómsbylguni, tann tíð tað var, var sannførd um, at tá tú vart tretivu, vart tú liðug sum poppsangari. Hetta hevur bara vundið meira og meira uppá seg, so at man nú nærum situr og skammar seg yvir, at man ikki situr á einari brík og mimrar forsturlandssangir og rakar í eldinum, men framvegis tekur lut í tí pulserandi lívinum og roynir at krøkja seg í tað við neglunum.

Fyrst vil eg siga, at gott at hesin alt, alt ov lítillátni yrkjarin, Malan Poulsen, endiliga hevur givið eitt yrkingasavn út aftur. Tað fyrsta Lát kom í 1988, tað næsta Ímillum kom í 1995 og nú 28 ár seinni kemur Hjúpuljóð. Rætt skal vera rætt, vit, sum lesa Varðan og Vencil, vita, at har hava staðið yrkingar hjá Maluni í tey seinastu árini, tær eru eisini endurgivnar í hesum savninum.

Og lat meg siga beinanvegin, at har eru aðrar yrkingar í enn um elli, onkrar einstakar lyfta kanska ikki lesaran inn í annað stig, men eru meira at kalla myndir; ein yrking hevur heiti: Vitin, tað er hon um Virginiu Woolf, sum enn spælir ein leiklut fyri kvinnur, sum vilja hava rúm og skapanarnáðir. Heitið hevur sjálvandi íblástur frá skaldsøguni To the Lighthouse. Yrkingarnar, sum hugtaka meg einamest, eru allar tær við tilsipingum til rivur og op og millumrúm og glopp, og alt tað, sum roynir at spreingja sær veg, trýsta seg upp og ímillum alla staðni. Koma sær fram. Tað er okkurt serliga kvinnuligt við hesum opunum og rivunum, eg veit ikki, hví eg haldi tað, men tað er tað bara. Kanska tí at vit kvinnur hava roynt at trýst og trokað okkum ígjøgnum alt hetta patriarkalska okið, sum hevur lagt seg oman yvir alt? Mær dámar tankan.

altíð okkurt

ið trokar á

undir mosanum

undir bløðunum

undir kavanum

undir húðini

í speglinum

ein myrkan desembermorgun

ørsmáar rivur

op

Myndirnar av rósunum við hjúpunum verður tiknar fram gjøgnum alt savnið. Tær eru ikki lýstar sum mynd upp á romantiskan kærleika og friðsemi, men heldur sum blóðrósur, svartar og sjúkar, rósukjarrið skyggir brúnreytt sum storknað blóð. Men hóast tað, so gera tær mun: róttræðrirnir verða festir, teir rotna og taða tað glopruta lendið.

Don´t bring your grandmother

Herfyri sá eg lýsing av einum comedy showi, sum lýsti við, at framførslan var á enskum og endaði við orðunum: don´t bring your grandmother, altso tú kundi gott koma við abba tínum, men ikki ommu tíni, tí hon var alt ov gomul og fór ikki at skilja ein pinn av nøkrum. Hvat ger man? Jú, eg geri sjálvandi tað, at eg geri vart við, at hetta er bæði aldurs- og kvinnumismunur. Og fái sjálvandi onki svar. Men yrkingin hjá Maluni um skínandi svarta handskan, sum er dottin niður millum nýfallið heystleyv, fullur av fyrrverandi lívi, fáa meg at hugsa um júst, hvussu vit hugsa elli. Fullkomiliga sogið tómt fyri nakra meining, og sum bara kann liggja har og bíða, til tað fær fýra fjalir at verða lagt í, sum Dorothea Engelbrechtsdatter so vísiliga tók til í sálminum. Malan veit, og vit vita, at tað er meira millum himmal og hav enn hetta, og tí er tað mær dámar so væl heitið: hjúpa er jú fruktin av rósuni, millum annað hana, sum vit kenna sum rosa rugosa, rukkuta rósan, inni í hjúpini liggja fræini væl vard, til reiðar at byrja eitt nýtt lív.

Hjúpuljóð fær meg at hugsa um rukkut kvinnuandlit, ellismerkt, men full av vitan og virkni og ágrýtni og kærleika, sum í seinastu yrkingini, sum setur eitt so avbera gott punktum, næstan sum tá tú ert til kórkonsert, og seinasti sangurin er bara tann besti!

havið andar stillan

flatan ein krossorðagáta

roði legst á puntar

speglar summarmorgun

meðan alt svevur

sæst ein skínandi panna

spakuliga hevja seg

undan leyst bundnari ullarrond

í skoytinum millum himmal og hav

Síggja tit hana ikki: sólina? okkara elskaðu ommu, sum bara ikki vil leggja seg med alla.

Marna Jacobsen

Ærlig og djørv í oyðilendinum

Hetta ummælið hevur Rakul í Gerðinum skrivað. Tað stendur her, tí at vit báðar eru í einum kvinnukollektivi, sum skrivar ummæli um serliga nýggjar føroyskar bókmentir. Av tí at eitt blað ikki svaraði okkum aftur, og eitt annað ikki vildi gjalda okkum fyri ummælið, so samdust vit um at seta tey bæði á mín blogg. Góðan lesihug!

Yrkingasavnið OYÐILENDI eftir Svannu Jákupsdóttur kom út á forlagnum Sprotanum í novembur 2022. Jógvan Andreas á Brúnni gjørdi kápumyndina, og Else Sjúrðarberg hevur brotið um. 

Snøgga yrkingasavnið er á kápuni prýtt við blýantstekning í gráum litbrigdum. Ein bringumynd, ið er formað av húsum og greinum, rótum og mynstrum. Ein menniskjuvera við tómum eygum, ið stendur framman fyri mjørkafjald hús. Ein bygd í baksýni. Hetta snøgga og, at síggja til, eitt sindur óunniliga yrkingasavnið inniheldur 28 stuttar prosayrkingar.

Yrkingarnar hava heiti við spjaldrastavum og einum tali í klombrum úr 1 til 28; til dømis “ARVAGÓÐS (3)”, “FRIÐHALGAÐI STAÐUR (12)” og “ORÐ (19)”. Eg veit ikki, um tað er nøkur ávís orsøk til hesa uppsetingina, men tað er rættiliga vanligt at skriva yvirskriftir við stórum bókstavum á facebook, tí har ber ikki til at skriva við feitum ella við størri skriftstødd, sum annars oftast verður gjørt fyri at markera yvirskriftir.

Yrkingarnar sjálvar hava vanliga teknseting, nýggjur setningur byrjar við stórum, men annars verður skrivað við smáum. Onkur skrivivilla er, sum vónandi verður rættað í einum møguligum endurprenti.

At seta orð á at missa orð

Hóast væl meir enn helvtin av teimum fólkunum, sum búgva á ellis- og røktarheimum og á sambýlum í landinum hava eitthvørt slag av demens, og hóast tað eru alt fleiri fólk í dag, sum fáa sjúkuna, tá tey enn eru lutfalsliga ung, so er ikki nógv fagurbókmentaligt tilfar um evnið.

Sólrun Michelsen hevur skrivað skaldsøguna Hinumegin er mars, Carl Jóhan Jensen hevur skrivað skaldsøguna Vatn er ein vátur logi og Dánial Hoydal hevur skrivað barnabókina Abbi og eg, og abbi. Og nú hevur Svanna Jákupsdóttir skrivað yrkingasavnið OYÐILENDI.

Yrkingarnar í savninum hjá Svannu Jákupsdóttur snúgva seg um ávirkanina av minnissvinni. Hvat ger tað við eitt menniskja at missa málið og minnið eitt petti á gangin? Hvat ger tað við makan, við børnini, barnabørnini og við starvsfelagarnar hjá einum sjúkuraktum? Tað er hetta, Svanna setir orð á við sínum yrkingum. Fyrst og fremst úr sínum egna sjónarhorni, sum avvarðandi dóttir at einum demensraktum.

Onkuntíð sum tann eygleiðandi, onkuntíð sum tann kennandi, onkuntíð sum tann ímyndandi, setir yrkjarin orð á at missa orð. At missa minnið. Onkursvegna vera vitni til, at eitt menniskja verður skilt sundur frá heiminum, tað hevur verið partur av alt lívið. Verður fremmandagjørt. 

 “Hon vil  í eina troyggju./ Leitar eftir orðinum./ Finnur tað ikki./ Tekur aðra hondina í durakarmin,/ hina tekur hon fyri pannina (sic!),/ ristir við høvdinum./ Leitar, roynir./ Trilvandi fer hon niður í orðaskjáttuna,/ har er so lítið at finna./ Einans ljóð, sum hon ikki kann brúka,/ stavilsi, hon ikki vil kennast við.”

“Leitanin steðgar./ Skjáttan letur aftur./ Tey fáu orðini, ið enn eru eftir, falla til ró./ Hon fær brúkt tey,/ so dánt, skirvisliga, følin./ Sum skal hon passa væl upp á tey,/ verja tey./ Spara upp á tey.// Nær eru tey uppi?”. 

Í hesum báðum brotunum úr yrkingini “ORÐ (19)”, er yrkjara-egið tann eygleiðandi, sum at enda ger eina roynd at seta seg inn í, hvussu tað man vera at vera tann, sum yrkingin snýr seg um; tann eygleidda. Hvat hon man hugsa í støðuni.

Á hendan hátt vísir yrkjara-egið okkum sína egnu støðu við at lýsa eina gerandisstøðu hjá mammuni. Ein gerandisstøða, ið er heilt óhugsandi fyri eitt frískt menniskja. 

Tað ljóta verður lagt á blik

Styrkin við savninum er, at yrkjarin er ikki bangin fyri at yrkja um tað ljóta og skitna í menniskjasinninum, sum eru ein avleiðing av sorg og avmakt. Yrkingarnar eru ikki pakkaðar inn í glitur og glans, men draga nakrar ektaðar og ófjaldar perlur úr myrka, kensluliga dýpinum hjá yrkjara-egnum. Her er pláss fyri teimum ljótu kenslunum, vit vanliga ikki vilja kennast við. Teimum ljótu kenslunum, sum ikki kunnu vera stýrandi í einum siviliseraðum samfelag, men sum kortini eru har.

Yrkjara-egið er í sorg og upplivir skomm og máttloysi og aðrar forbodnar kenslur, sum verða bornar fram á einum gerandismáli, ið ikki er til at taka feil av. Her er ovmikið av tilfari til at skapa stóra list, og yrkjarin hevur nógv upp á hjarta,  men eg sakni, at yrkjarin fer úr yrkingini sum privatpersónur, tí tað er ein forðing fyri, at yrkingarnar hepnast til fulnar.

Dømi um hetta er fyrsta brotið úr yrkingini “MÓRUHYLURIN (11)”:

“Her liggi eg/ í mínum móruhyli/ og svansi í sjálvseymkan./ Gníggi mær lørini/ við sjálvseymkannarmóru (sic!)./ Válki mær í míni syndarligu lagnu./ At hon andfer./ Hvussu við mær/ og mínum?”.

Yrkingin “ARVAGÓÐS (3)” lýsir somuleiðis væl hetta ljóta, sum kagar undan vatnskorpuni, men hon eydnast listarliga betri enn hin fyrr nevnda, eitt nú í fyrsta brotinum:

“Ringa samvitskan hongur har/ um hálsin./ Ein hálsketa./ Grønar saltvatnsperlur,/ sum eg havi arvað frá mammu,/ sum hevur arvað frá ommu,/ sum hevur arvað frá alheimsins kvinnum/ við djúphavsgrønum saltvatnsperlum“.

Hóast eg havi hug at halda, at yrkingarnar sum heild eru meira privatar enn gott er, so er hendan yrkingin eitt dømi um, at kvinnusøga og annar súmbolikkur verða flættað upp í tað annars heldur privata úttrykkið, so tað verður lyft upp á eitt meira alment støði, har tað gerst viðkomandi fyri uttanveltaða lesaran.

Best dámar mær kortini yrkingarnar, sum hava ein estetiskt tilveruligan dám, so sum “SJÁLVVARÐVEITSLA (25)” og “SORG (27)”. Hin seinna er soljóðandi: “Dropar av sorg detta/ niður á vøllin.// Savna seg til smáar hyljar,/ sum spakuliga torna.// Ein hyljur (sic!), kann ikki vera til/ uttan dropar.// Viðhvørt slítur í./ Man sorgin torna?// Savna seg til smáar fuktperlur,/ sum ikki rína við.”

Her er gott pláss ímillum linjurnar til lesaran at fylla út, til sjálv at uppliva og á ein hátt at vera samvirkin í tí, sum yrkjarin úttrykkir.

List ella privat útsøgn

Eg fór at hugsa um “List til eitt vist” um rithøvundar og bókmentir, sum var í Perluni herfyri. Har staðfesti ein av luttakarunum, at tað er lætt at geva út í Føroyum. Eg fór eisini at hugsa um tað, sum onnur hava sagt um munin millum list og privata útsøgn, tá eg las yrkingasavnið, og tað, sum  Svanna sjálv sigur um útgávuna á heimasíðuni hjá Sprotanum: at yrkingarnar vórðu til í eini roynd at viðgera kenslur og tankar í samband við ólekiligu sjúkuna hjá einum av hennara nærmastu, og at hetta hevur givið henni nýggjan samanhang og innlit í tilveruna. Tað fær meg at grunda yvir, hvussu eg eigi at fyrihalda meg til eitt yrkingasavn sum”OYÐILENDI”.

Eitt avgerandi fyribrigdi í yrkingalist er týdningurin av at strika egið í yrkingini. Tað vil siga, at egið í yrkingini eigur at vera skilt frá egnum hjá yrkjaranum. Danski yrkjarin og rithøvundurin Pia Tafdrup, sigur í síni poetik, síni bókmentafrøði Over vandet jeg går, at: Der kan aldrig blive tale om kunst, med mindre det private stof er bearbejdet og selv de mørkeste begivenheder eller mest rystende oplevelser er transformeret til lys. Digtet har ikke egenværdi, førend jeg forlader det, hvilket betyder, at jeg ikke må være til stede som privatperson. Det partielle må ikke kvæle det universelle”, um ósambærið millum privata útsøgn og list.

Tað snýr seg um stríðið millum tað lutvísa og tað algilda, um stríðið hjá yrkjaranum at gera seg leysan frá sær sjálvum sum privatpersóni fyri at kunna skapa sanna list. Í lesiupplivingini er hetta munurin ímillum at kenna tað sum, at tú hevur sett teg at lesa úr dagbókini hjá yrkjaranum og at kenna tað sum, at tú lesur úrdráttir av persónligum upplivingum og sannkenningum, sum yrkjarin hevur sett saman á ein estetiskan hátt, so tú kanst fáa tínar egnu upplivingar av tí skrivaða. Sigast skal, at Pia Tafdrup, eins og aðrir danskir yrkjarar, ið komu fram í 80´unum, stendur í andsøgn til sannkenningaryrkjararnar frá 70´unum, ið yrktu um persónligar kenslur og tankar, um snoypni, skuld og skomm.

Og tað er einki at taka seg aftur í, at sannkenningarbókmentirnar er nær skyldar við autofiktión, sum er nógv frammi í tíðini. Við savninum OYÐILENDI skrivar Svanna Jákupsdóttir seg sum yrkjari inn í hetta rákið, samstundis sum evnisvalið er samfelagsliga viðkomandi. Og tað er millum annað tað, ein yrkjari eigur at vera. Ærlig og djørv.

Rakul í Gerðinum

Fimbul

Fríggjamorgun: vakni væl svøvnt og hví? Jú, tí eg fekk tað geniala hugskot at leggja telefonina langt burtur frá høvdalagnum, so at eg ikki bara kundi langa armin út eftir henni, tá eg vaknaði á miðjari nátt. Hugskotið er hervið givið víðari.

Eg geri meg klára at fara til Sands at vitja míni deiligu ommubørn, og foreldur teirra sjálvandi, hóast tey koma í aðru røð …

Tað, eg havi bundið til børnini, verður lagt niður í taskuna saman við Tårernes Europa hjá Lykke Friis, sera aktuell, nú øll hava eina meining um Russland og Ukrainu, og eg kann ikki sjálv lata vera við at geva mína meining til kennar, sum løgið nokk fær tey, ið ganga inn fyri kríggi at halda meg vera í ørviti, og hini, sum halda við Russlandi, at geva mær rætt, sjálvt um eg als ikki taki undir við Russlandi og teirra ágangi á Ukrainu. Soleiðis er tað vorðið so trupult í hesum mega autoriteru døgum, at hava eina nuanceraða meining um nakað sum helst. Um tú ikki ert fyri, so ert tú ímóti, har er ongin millumvegur.

Frost er úti – gellifrost – fær meg at hugsa um frálíku skaldsøguna hjá Kjartani Fløgstad: Fimbul, sum er ein politisk skaldsøga, men so nógv annað enn tað, ein skaldsøga um eina tíð og eitt ættarlið, har utopiirnar verða avlagaðar, vónirnar doyggja ella verða falsaðar, sum tað stendur á baksíðuni. Tað kennist næstan sum fimbulstíð, ja, hendan dubbingin er sum tann langi veturin áðrenn ragnarok.

Ná, Marna, halt nú munn, vónin er hvassasta svørðið!

Eg steðgi á í Havn, havi góða tíð at koma út á Gomlurætt. Fari inn á Listasavnið at hyggja at serframsýningini Brot. Og eg eri glað fyri, at eg gjørdi tað. Ein so deiliga heit framsýning við kendum og minni kendum listafólkum. Eg fór í grundini serliga, tí at eg las, at Anný Djurhuus Øssursdóttir hevði eitt verk við. Fylgi henni á instagram og haldi, at hon er sera áhugaverd, original onkursvegna. Sjálvt listaverkið var ok – men ikki so ótrúliga spennandi, sum eg hevði vónað. Just a small garden ghost – Storing digital data, eitur tað og rannsakar frásøgu og sambandið millum forteljing og veruleika. Eg skilti ikki boðskapin í sambandi við relieffið.

Verkini hjá Kirstin Helgadóttur og Silju Strøm dámdi mær væl, eg elski teir femininu litirnar. Quiet Ordinary Things eitur verkið hjá Silju og verkið hjá Kirstin Helgadóttur hevur sama huglag yvir sær.

Eg var nokkso hugtikin av hasum latekstoynum hjá Jón Sonna, eg veit ikki ordiliga hví, kanska var tað okkurt við ljósinum, sum var so fjálgt í hesum køldu tíðum.

Men tað sum hugtók meg allarmest, nú huglagið kortini er eitt sindur dapurt, var verkið hjá Jóhan Martini Christiansen. Tað var okkurt undarliga dragandi við hesum verkinum. Tað riggaði fyri tað fyrsta stak væl í rúminum, har tað stóð. Tað tyktist at byrja við sum órudd, burturkast, men tá eg hevði staðið eina løtu og hugt, var tað faktiskt rættiliga sigandi. Tú ert eitt blomstir og um veturin sakni eg teg, eitur tað. Hví tað ikki kann vera eitt blomstur, veit eg ikki, men gott er: installatiónin fær meg at hugsa um tað forgeingiliga, um at lívið ikki er óendaligt, og tað er júst tað, sum stendur í kataloginum, at listamaðurin hevur ætlað. So eg var hart rakt, má sigast.Tað stuttliga er, at teksturin og myndin í kataloginum ikki samsvarar við tað, sum er framsýnt, blómurnar standa í mjólkarpakkum stendur, men tær standa faktiskt í sodavatnsfløskum og orkudrykkjum. Eg fái eitt prát við vinarlig starvsfólk og sigi, at tað tykist, sum hann hevur verið mitt í tilgongdini, tá teksturin er gjørdur, og tey eru samd. Í øllum førum gav hetta mær nógv at hugsa um.

Á veg út á Gomlurætt hitti eg gamlar vinir inni á Magn, og vit fáa okkum eitt gott prát um útviklingin í okkara familjum, hvør ger hvat, hvør hevur gjørt tað liðugt, og hvør hevur fingið børn og arbeiði og annað mangt.

Komin út á Gomlurætt liggur Hasfjord við bryggju. Eg skal við Teistanum og havi bílagt mær tíð, men á Hasfjord bjóðar ein galantur maður mær suður við og ger mína bílegging aktiva, so at eg ikki skal gjalda meira. Hetta kann man kalla góða tænastu, og so sleppi eg at royna eitt lítið skip, sum rullar, sum í gomlum døgum.

Tá eg komi til Sands, kemur Rán út í hurðina at taka ímóti, og lívið er ríkt og gott, tá omman sleppur at klemma og mussa sínar snorungar. “Hvar er dukkan,” vil Rán hava at vita, og eg má viðganga, at eg havi onga dukku við. Helst spyr hon, tí omman smeltaði av einari baby born dukku ein dagin og keypti henni eina og sat sum eitt býtt og bant og heklaði dukkuklæðir, sum ein ónytta. Men tað er fallið í góða jørð hjá Rán. Kanska hon kann blíva bankastjóri allíkavæl og spreingja glasloftið. Hvør veit?

So nú hevur omman spælt borðspøl og telefonspøl og sungið og fortalt søgur alt vikuskiftið og lisið Tårernes Europa lidna og er farin ríkari vestur aftur í gjár, áðrenn hendan stórkavan, sum nú er nógv lættari at bera.

Dagurin í morgin

Mín yngri bróðir plagar skemtandi at taka til, at tað eru bara eru tvey fólk í Føroyum, ið dáma Tom Waits: Marna og Sámal Ravnsfjall. Eg má rættleiða hann og siga at Oddfríður M. Rasmussen dámar Waits eisini.

Tá eg í morgun setti meg niður at gera mær ein playlista við sangum, sum hóskaðu seg til nýggjárið, kom eg fram á Day after Tomorrow, sum Joan Baez sang. Nú eri eg sera hugtikin av Joan Baez, bæði hennara rødd og spæli og eisini hennara politisku meiningum, sum grunda seg á at vilja frið í heiminum. Eg lurta altíð eyka væl eftir, tá ið Joan Baez syngur, og hesin sangurin fekk meg at hugsa um støðuna í heiminum, ja serliga støðuna í Ukraine og eisini støðuna hjá teimum neyðars hermonnunum, sum Putin hevur noytt út í eitt kríggj.

Eg veit at Joan Baez brúkar ofta tekstir hjá øðrum, so eg fór sjálvandi at kanna, hvør mundi hava skrivað hendan tekstin, og fann útav, at tað var Kathleen Brennan og Tom Waits. Joan syngur hann á plátuni av sama navni frá 2008, meðan Tom Waits syngur hann á plátuni Real Gone frá 2004.

Day after tomorrow er ein av teimum helst fáu beinleiðis mótmælissangunum, hjúnini Waits/Brennan hava skrivað, og snýr hann seg sjálvandi um Irak – kríggið, sum amerikanarar tross devul skuldu byrja undir følskum fortreytum væl at merkja. Á sama hátt sum kríggið móti Ukraina er byrjað undir følskum fortreytum.

Tom Waits fekk íblásturin til sangin, tá hann las í einum blaði um ein falnan hermann úr Rockford town, up by the Wisconsin border.

Sangurin er hjartanemandi – tú merkir inn á bein hendan longsulin hjá tí skjótt 21 ára gamla, at sleppa heim aftur. Hann hevur fingið bræv heimanífrá og telur nú dagarnar, til hann sleppur at síggja øll og at gera nakað so keðiligt sum at skumpa kava og raka bløð.

At kríggjast er strævið, og har er kalt, og hann er troyttir at lýða boðum. Hann veit ikki, hvat hann skal kenna av øllum blóðinum, sum er …

You can´t deny

the other side

don´t wanna die

any more than we do

What I´m tryin´to say

Is, don´t they pray

To the same God

That we do?

Tell me

How does God choose?

Whose prayers does he refuse?

Eg veit ikki, hví eg altíð blívi so ovurviðkvom, tá árið fær eina vend, men tað verði eg, og eg eri helst ikki einsamøll. Eg havi nógv at takka fyri, siti heit og fjálg innandura, lurti eftir tónleiki, skrivi og lesi, arbeiði og bindi, hava eina familju, sum eg elski yvir alt á jørðini. Og kortini, so kemur hendan sorgin í meg hvørja ferð, eitt nýtt ár skal byrja. Helst tí eg veit, hvussu trupult tað er, fyri at vend skal koma í: at tað sjálvt her heima hjá okkum eru fólk, sum hálova Putin og krígginum móti Ukraina. Hálova einum einaræðisráðharra, sum forfylgir øðrvísi hugsandi fólki av øllum slagi. Tankarnir fara at flákra út um mín egna dunnugarð, út í verðina, har fólk stríðast fyri lívinum, bæði so og so. Og eg kann ikki lata vera við at hugsa um meiningsloysi í kríggi. So fullkomiliga út um alt mark sinnisjúkt, at lata bumbur regna niður yvir eitt fólk og sjálv verða dripin í gerðini.

Hugdi at tí nýggja týska filminum Im Westen nichts Neues, sum á framúrskarandi hátt lýsir tað fullkomiliga meiningsloysi í, at menn verða sendir móti hvørjum øðrum í kríggj, ja girndin er so stór í generalinum, at hann sjálvt eftir at vápnahvíld er undirskrivað, sendir sínar menn at drepa aðrar teir seinastu fimtan minuttirnar, ið eftir eru, áðrenn  vápnahvíldin kemur í gildi!

Eg komi aldrin at skilja tað, og eg má siga sum Tom Waits segði um George Bush: Bush calls himself a wartime president, so if you´re anti-war you´re anti-Bush and if you´re anti-Bush you´re anti-war.

Eg sigi tað sama, skifti bara Bush út við Putin.

Tú kanst lurta eftir Tom Waits ella Joan Baez, alt eftir hvussu hýrurin er, tey eru bæði verd at brúka tíðina uppá. Ella sum eitt annað skilafólk segði: Make love not war!

Gott nýggjár!