Tarvloysi

Nei, nei nei: eg havi ikki mist tarvin út, hann er her enn, far inn á obg og vita, um tú skilir yvirskriftina ella les bara víðari.

Í gjárkvøldið var eg komin í somu kenslustøðu sum Tróndur í Gøtu, tá hann suffaði og fór aftur í song. Harragud fyri eitt val!

Her verður onki vinstra, høgra, vinstra, høgra, tað er rætta lagið, men heldur, høgra, høgra, høgra, høgra tað er (eftir øllum at døma) rætta valið.

Eg má bara eta tað í meg: føroyingar vilja hava samband, meira blokk, meira pengar til tey ríku, onga javnstøðu millum kyn, als ikki skrásett parlag, meira privatisering, meira at sæta sær sjálvum etc etc

Nú sigi eg sum ein ung, eg kenni: harragud Hanus Samró! Hatta verður sum við Henrik Old, vit eru javngomul, og nú skal eg dragast við hansara reaktioneru meiningum restina av lívinum.

Og javnaðarflokkurin, hvat skal man siga um hann, eg má bara siga, væl gagnist tit trý, Eyðgunn, Rigmor og Aksel, hetta fer mangan at vera, sum maðurin segði: baldrut.

So sjálvt um Tjóðveldið gjørdi eitt katastrofalt val, so eri eg hóast alt fegin um tey, sum komu inn – uttan undantak!

Men so var tað hatta um at eta tað í seg: í morgun eri eg komin í somu kenslustøðu sum Irma Louise Rombauer; tá ið maður hennara tók lívið av sær, fekk skelkurin hana at taka aðrar partar fyri: hon varð noydd at fáa tankarnar inn á aðrar banar og fór at savna matuppskriftir saman, sum hon seinni gav út í bók, Joy of Cooking æt bókin, og hon kom út í 1931, árið eftir at maðurin var deyður. Og hvussu veit eg hetta? Jú, tí tá eg trongi til at fáa hugin á aðrar leiðir enn inn í køliskapið, har eg eti alt upp í tarvloysi, ja so lesi eg um mat í staðin, og har eigi eg eina so ógemeina stuttliga bók, sum eitur Life is Meals, sum hjúnini James og Kay Salter hava skrivað. Bókina fekk eg frá Nicholas Callaway, fyrstu ferð eg var á bókamessu í Frankfurt; Nicholas Callaway er tann, sum gav út bøkurnar hjá Madonnu, sum vit eisini eiga á føroyskum. So eg vænti, at Nicholas hevur hildið, at eg trongdi til eitt sindur av ugga, nøkur love handles ella var hann bara vinarligur, tí tað var hann, og bókin er blivin lisin mangan morgun, tá hungurin eftir søtmeti hevur gjørt um seg. Tað fína við bókini er: at hon er ein dagbók: ein uppskrift, ein filosofisk hugleiðing ella onkur søgulig hending, sum sjálvandi hevur mat sum grundessens, er at finna til hvønn dag í árinum.

Og hygg! Nú havi eg longu gloymt valið.

Um eina løtu fari eg at eta seyðarhøvd, men eg skyldi at siga, at eg ikki fann uppskriftina í míni amerikansku bók.

Nikifor

Sá ein heilt einastandandi film í gjár inni á Cinemateket. Mój Nikifor, æt filmurin, sum er polskur, gjørdur í 2004. Leikstjórin er Krzysztof Krauze. Nikifor var naivistiskur málari, og í filminum verður hann spældur av tí yvir 80 ára gomlu sjónleikarakvinnuni Krystyna Feldman. Eitt bragd, hon varð heiðrað við á Gdynsk filmfestivalini.

Nikifor var føddur í býnum Krynica í 1895 og doyði í 1968. Hann livdi fra hondini í munnin alt sítt lív, var hildin at vera evnaveikur og analfabetur. Ikki fyrr enn seint í lívinum var funnið útav, at tungan var næstan samanvaksin við góman, og tað var orsøkin til, at hann næstan ikki tosaði.

Filmurin snýr seg um seinasta part av lívinum hjá Nikifor. Í 1960 fór málarin Marian Włosiński, sum eisini búði í Krynica, undir at betra um korini hjá Nikifor.

Hetta er ein hjartanemandi lýsing av at Marian, sum í grundini offrar seg fyri tí gamla málaranum, sum ikki er væl sæddur, fólk eru bangin fyri honum, hann hevur eina løgna medferð, og so er hann sjúkur av tuberklum og kann smitta.

Marian, sum í fyrstani er irriteraður inn á henda gamla løgna mannin, verður at enda góður við hann og tryggjar honum ein hampuligan lívsenda. Tá ið Marian hevur skipað fyri, at ein stór umfatandi listaframsýning av verkum hansara verður á Zachęta- gallarínum í Warszhawa, er Nikifor so ússaligur, at hann ikki orkar at ganga upp trappurnar á savninum, og Marian noyðist tí at bera hann sum eitt barn.

Nikifor hevur ikki nógv gott at siga um listaverkini hjá Marian, hann sigur alla tíðina, at Marian ikki dugir at mála, so tað er ikki upp á rós, at hesin ungi listamaðurin roynir at pjøssa upp á tann gamla listamannin. Tí lætnar tað fyri hjartanum á okkum áskoðarum, at Nikifor á deyðastrá sigur við Marian, at hesin kortini dugir at mála. Ein hóskandi tøkk til eitt menniskja, sum hevur roynt at vísa næstakærleika og virðing fyri einum øðrum  menniskja.

Eg hugsaði alla tíðina um okkara naivistiska málara Frimod Joensen, tá eg sá henda filmin. Frimod var úr Bursini á Sandi, hann fekk eisini ein vælgerara, sum hjálpti honum at sleppa at mála. Bursan var ikki hildin at vera væla hús á Sandi, men har var fult av kreativiteti og lívi, og man ikki Frimod akkurát sum Nikifor hava teknað bæði á kaffipakkar og pappeskjur, tí hann bara noyddist at tekna.

Filmurin er heilt einastandandi væl upptikin. Hann fer fram fyri mesta part um veturin, tá kavin liggur meturhøgur alla staðni. Myndirnar eru sum gomul postkort, tú plagdi at fáa um jólini, hvítt, ljósablátt, fantastisk panorama. Náttúran er framúr vøkur og stórsligin. Tríggir grundlitir ganga aftur, gul hús, hvítur kavi og reyð fløgg og so tann reyði bilurin hjá Marian mitt í øllum tí hvíta.

Her er ein biti av filminum: Enjoy!

Verðins áttanda vidundur

Vaknandi húsafasadur nú náttin er deyð, spyrja hvønn annan hvar fáa vit nú morgunbreyð

(kári p)

 

Tað er altíð gott at vera í Keypmannahavn, sjálvt tá næturnar eru súrligar.

Henda náttin hevur tó ikki verið súrlig. Kom aftur úr Frankfurt í gjár og gisti nú hjá einari dóttur í Keypmannahavn.

Øðrvísi inntrykk í Frankfurt í ár. Fyrstu ferð eg havi upplivað, at so nógv fokus hevur verið á føroyska básinum. Tað vanliga hevur verið, at Bókadeildin, har eg arbeiði, og Nám hava sitið kroyst saman á einum bási, har absolutt onki var at skriva heim um, meðan vit nú hava økt nakað betýðiligt bæði um fermetrar og um úttsjónd.

Og tað hevur absolutt verið til fyrimuns, bæði á ein og annan hátt. Fólk hava gingið í stríðum streymi yvir til básin og práta, summi bara av áhuga fyri teimum vøkru myndunum, sum prýddu básin og onnur av bókmentaligum áhuga. Og sum altíð er, tá farið verður út í heim, so royna øll at bedýra, hvussu fantastiskta vakurt og gott tað er at búgva í Føroyum. Og vit gloyma alt um, at tað í løtuni fer fram eitt valstríð harheima, har valevnini kappast um at jorda hvørt annað, tí at tey sjálvandi øll hvør í sínum lagi hava besta boðið uppá, hvussu vit loysa so at siga allar trupulleikar í landinum.

Eitt vita vit tó øll, sum ganga her og royna at selja bæði bøkur og land, at listin hevur ikki góðar dagar í Føroyum, her hugsi eg serliga um bókmentirnar, men eisini aðrar sum t.d. sjónleikurin. Og landið, tað man heldur ikki hava tað ov gott, ungdómur, stakir upphaldarar, útbúgvingar, sálarsjúk, útlendingar, nei fá meg ikki í gongd …

Stuttligt var í ár á bókamessuni í Frankfurt, av tí at vit eisini alla tíðina høvdu fólk á básinum, sum kundi taka ímóti fólki, sum kom at spyrja seg fyri. Tað var avgjørt ein fyrimunur. Tað hevur jú verið soleiðis, at vit øll hava verið í sving so at siga alla tíðina og hava verið í ymsum høllum og havt fundir við forløg úr øllum heiminum. Tað hava vit eisini gjørt í ár, men samstundis hava vit vita, at fólk hevur verið eftir, sum hevur kunna tikið ímóti fólki, gjørt avtalur og greitt frá um bøkur og rithøvundar.

Vit hava lært ein hóp í ár og vóna sjálvandi at hetta fer at halda fram. Básurin má ikki minka aftur, vit mugu hava fólk í móttøkuni, og vit mugu gera okkum betur út at selja bøkur, ikki bara keypa. Og so má Mentamálaráðið vera viðspælari, vit mugu hava greiðar reglur um t.d. týðarastuðul. Mentamálaráðið má seta eina æru í at fáa føroyskar bókmentir týddar til onnur mál, og tað inniber, at pengar eru at lata til týðarastuðul, at heimasíða um føroyskar bókmentir verður røkt og dagførd og at føroyskir høvdundar fáa nógv betri sømdir og verða betur umboðaðir enn nú, og her hugsi eg seliga um vaksnamannabókmentirnar. Tað gevur absolutt ikki meining, at rithøvudnarnir sjálvir noyðast at selja sínar bøkur. Tað mugu onnur gera – sjálvt um tey duga at skriva, so duga tey ikki neyðturviliga at selja bøkur.  Haldi, tá eg sjálv skal siga tað, at okkara barnabókarithøvdundar hava eitt hampiligt talirør. Tað kann altíð gerast betri, ongin ivi um tað, tað hava vit m.a. lært í Frankfurt í ár. Stutt sagt: fyri at meira ferð skal koma á hetta økið krevst meira pengar – hetta fer at síggjast aftur í umsetningi, á ein og annan hátt – lat ongan iva vera um tað. Vit hava nógv og væl skrivandi fólk, og vit hava nógv væl skikkað fólk, sum dugir at selja vøruna.

Vit eiga at spegla okkum í íslendingum – sum ikki einaferð – harragud! Landið er beint nú við at koma aftur á føtur – hevur ligið í knúsi, men tey ganga við upreistari pannu og eru ivaleys í, at tey eru verðins áttanda vidundur – og tað løgna er, at trýrt tú tí, so ert tú tað eisini.