Altíð hjá mær

Ólukksáliga langt síðan, at eg havi lisið eina kærleikssøgu, men henda hjá Maria Ernestam, sum Sprotin hevur givið út, havi eg nú lisið um jólini, fekk næstan ikki slept henni aftur, og helst var tað ógvuliga irriterandi fyri ommudóttrina, sum lá á bóli inni hjá ommuni og svav, tá omman setti sær fyri at lesa seinasta pettið av bókini, 1. jóladagsmorgun kl 6. Orsaka Simona!

Helst stavar hesin alskurin fyri kærleikssøgum heilt frá barn- og ungdóminum, tá í allar romanir í Familjujournalinum vóru slúktar, og tað næstan var ógjørligt at bíða, til tað helt fram í næsta nummari, sum tikið var til.

Eri langt síðan givin at skammast yvir mín fullkomiliga ókritiska lesnað av hálvvánaligum kærleikssøgum í barna- og ungdómsárunum, haldi ikki, at tað hevur skatt meg meira enn um eg onki las, tí alternativ vóru so at siga ongi, haldi heldur ikki, at dreingir fingu skaða av at lesa hálvvánaligar Battler Briton røðir og Spión X 13 og Bill og Ben, bara fyri at nevna nakrar. So umframt Familjujournalin var tað Mit livs novelle, Romanblaðið, og sovorðnar romantiskar teknirøðir, sum eg ikki minnist navnið á, og sum sjálvandi eru ógjørligar at finna inni á netinum, tí har finnur tí bara Bill og Ben og teir.

Men aftur til Altíð hjá tær og Mariu Ernestam.

Bókin gongur fyri seg í fleiri løgum ella tíðum, rættari sagt. Í tíðini 2005 til 2008, har Inga missir mann sín av hjartatilburði og fer ígjøgnum eina svára sorgarprosess. Tvey ár eftir at hava mist mannin, fer Inga til Marstrand at sleikja sárini, og har finnur hon eina eskju, har eitt bræv frá einari Leu liggur í. Hetta vekir hennara áhuga, og hon fer at leita eftir svarum uppá, hvør henda Lea er. Tað ger, at bókin eisini fer fram í tátíð, tvs. í 1959, har omma Ingu, Rakul, liggur at doyggja, og har lesarin fær innlit í ein part av lívinum hjá ommuni, tá hon sum ung genta fer til Gøteborg at tæna og hittir Leu, sum gerst vinkona hennara. Omman hugsar aftur um hetta, nú hon liggur til tað seinasta, og tað er serliga árið 1916, sum gerst avgerandi fyri alt, fyri ommuna og fyri Ingu og fyri ein triðja so at siga uttanveltaðan part. Hetta spælið millum, hvat lesarin fær at vita, og hvat Inga fær at vita, er genialt funnið uppá.

Í byrjanini veitst tú ikki, hví allir partar hava ein inngang, sum boðar frá onkrum sjóbardaga, tí hvat hevur ein sjóbardagi í 1916 at gera við eina kærleikssøgu? Men tað gerst púra greitt at enda, tí júst hesin sjóbardagin fær avgerandi ávirkan á lívið hjá øllum.

Tað er kanska óneyðugt at siga, at sera nógvar tilsipingar eru til trúgv í bókini, heitið á bókini sigur tað, nøvnini á persónum og mangt annað. Tvær ferðir verða orðini Altíð hjá mær brúkt: fyrru ferð er tað Inga, sum sigur hetta við ein heimleysan mann, sum sær hana standa og gráta úti á vegnum og bjóðar henni kaffi.

“Maður mín er deyður.”

Maðurin nikkaði dovisliga.

“Hvussu var hann, maður tín?”

“Hann var altíð har. Hjá mær.”

Seinnu ferðina er tað í deyðsløtuni hjá ommuni Rakul. Lea er hjá henni, soleiðis sum hon altíð hevur verið, líka síðan tær hittust fyrstu ferð.

Eg var altíð hjá tær

“Tú ert altíð hjá mær.”

Tað myrknar.

“Tú gongur móti ljósinum.”

Alt hvørvur.

“Ja, Rakul. Kortini verður tað.”

Ert tú her enn?

“Ja, í tonkum tínum.”

Tú heldur í hondina á mær.

“Eg haldi í hondina á tær.”

Tú fert ikki.

Nei, Rakul. Eg fari aldri nakrantíð aftur frá tær.”

Aldri … nakrantíð … aftur.

Legg til merkis, at onnur tosar við gásareygum og hin ikki. Sig so aftur, at málið ongan týdning hevur fyri at finna tann djúpa týdningin. Annað er heitið á bókini: hetta at brúka tær og mær: at heitið vendir sær til tín sum lesara, og at inni í bókini verður tað brúkt í dialogi millum tveir persónar (tær og mær) í einari avgerandi løtu.

Jákup í Skemmuni hevur týtt, og tað er hann sloppin væl frá. Tá eg kanni onnur ummæli av ritverkinum hjá Ernestam, síggi eg, at flestu ummælarar nevna fyribrigdið ernestamskar málberingar. Eg kenni ikki aðrar bøkur hjá rithøvundanum, so eg veit ikki, um Jákup Pauli hevur megnað at fingið tær ernestamsku málberingarnar yvir í føroyskt, men søgan fangaði meg, hóast eg sjálvsagt órógvaðist av onkrum smávegis orðum td. orðið veikans, sum verður nógv brúkt, og sum, eg haldi, als ikki hoyrir heima í nøkrum máli, hvørki tí talaða ella tí skrivaða. Lat okkum bara lata tað verða verandi í orðabókunum. Haraftrat helt eg orðavalið vera í so maskulint viðhvørt, spyr meg ikki hví, eg hevði bara onkra føling av, at tað átti at verið bleytari viðhvørt.

Bókin Altíð hjá tær er fjølbroytt, hevur nógvar streingir at spæla á, um eg tosaði danskt, so hevði eg sagt, at hon var facetteret. Hon er um sorg og kærleika, um at biðja um fyrigeving og fáa hann, men hon er fyrst og fremst um, at kærleika velur tú ikki sjálv, hann velur teg.

Tollaksmessudagur

Jólagávurnar hava ligið klárar nú í nakrar dagar í gongini. Tær skulu við mær til Havnar í morgin.

Fyri fyrstu ferð í nógv, nógv ár, er tað ikki eg sjálv, sum skal standa fyri allari jólastákan, og tað er nakað nýtt og neyðugt at venja seg við.

Summi børn eru hjá pápanum, summi hjá gentuni og onnur heima við hús við sínum børnum, og tað er hagar, eg fari í morgin.

Tó – eg kundi ikki lata vera við at gera eitt sindur burturúr. Kleynurnar ger Valdemar, bakarin í Sørvági, men siropskøkur dadlukøkur og piparkøkur havi eg sjálv gjørt, væl hjálpt av Mariusi og Jónhild.

Og nú er seinasta hond løgd á verkið: Ein grýta við reyðkáli stendur á komfýrinum og angar av ediki, sólberjasaft, balsamico, kaneli og súreplum – er nakað betur ein tollaksmessudag, enn hesin fantastiski lukturin av heimagjørdum reyðkáli? Neyvan.

Og eg siti nú her og slappi av við einari kaldari rabarbubjór í einum gomlum hjartaglasi, sum er arvað frá teimum gomlu, og skuldi onkur ligið inni við kleyvaraglasinum, so er bara at forera mær tað.

Í morginárið verður veðrið vónandi gott, so tá ið tað lýsir í, fari eg mær ein túr út á kirkjugarðin at leggja okkurt á grøvina hjá foreldrunum og tendra nøkur ljós, so verður farið til Havnar. Eg gleði meg enn einaferð at sleppa at uppliva jólini saman við dóttur míni og mínum deiligu ommubørnum.

 

Gleðilig jól øll tit, ið lesa mín blogg.

Sukursjokk

Tú fært aðrar preferansur, tá ið aldurin verður nakað, tú leggur til merkis. Tvs. tá ið tú nærkast teimum trýss, so eru ymsir veikleikar, sum gera seg galdandi og minna teg á, at tú ert deyðilig.

Tí fylgi eg sjálvandi nógv betur við, hvat fer fram inni í Heilsumálaráðnum, og eg má viðganga, at eg havi ikki serliga stóra tiltrúgv til landstýrismannin í heilsumálum, tíverri, tí tað er hóast alt hann, sum onkursvegna kemur at hava ávirkan á, um eg fái ein hampuliga góðan aldurdóm ella ikki.

Eitt slag av jesupápa, um tú vilt …

Eg havi higartil fingið tvær diagnosir, sum eg fái heilivág fyri: gikt og sukursjúku.

Lat meg siga beinanvegin, at vit giktaviðgerðini er als ongin trupulleiki, eg fái tær viðgerðir, eg havi brúk fyri, og tann heilivág, sum ger, at eg kann ganga nøkulunda pínufrí flest allar dagar.

Verri er við sukursjúkuni, tí nú hevur Karsten fingið ein øgiliga fixan idé, at halda fólki burtur frá sjúkrahúsum og flyta viðgerð og kanningar til nærumhvørvið. Tað ljóðar øgiliga lokkandi, tí hvat kann vera betri enn, at tín egni lækni í nærumhvørvinum fylgir við í tínari sjúkuviðgerð og fær givið tær ta hjálp, sum skal til, og at tú sleppur undan at fara til Havnar í heilum. Sjúkrahúsið sleppur eisini undan øllum hesum hálvgum frísku persónum og kann konsentrera seg um tey, sum eru ordiliga sjúk.

Soleiðis stendur í Frágreiðing til aðalorðaskifti um Heilsunýskipan,Tingmál nr. F-2/2013:

Diabetesviðgerð út í primera geiran

Eitt ítøkiligt stig í ætlanunum at fáa heilsutænastur nærri borgaranum er, at viðgerð av diabetes 2 sjúku skal fara fram í primera geiranum. Í Diabetesheildarætlanini frá 2013 verður mett, at um 3.000 føroyingar hava týpu 2 diabetes. Eitt av tilmælunum í heildarætlanini er, at kommunulæknaskipanin skal standa fyri viðgerðini av sjúklingum við minni truplum diabetes

týpu 2. Diabetesabulatoriið á Landssjúkrahúsinum skal hava eina ráðgevandi funktión í hesum høpi.

Fyri at hendan umlegging kann eydnast, er neyðugt at menna førleikarnar hjá kommunulæknum og sjúkrarøktarfrøðingum at handfara sjúkuna. Starvsfólk á ambulatoriinum á Landssjúkrahúsinum kann standa fyri menningini av kommunulæknaskipanini. Hendan menning er so smátt farin í gongd, og ynskir landsstýrismaðurin nú at seta ferð á umskipanina. Í fíggjarlógini fyri 2014 verður neyðug játtan fingin til vega, so flest øll við sjúkuni diabetes týpu 2 frameftir fáa viðgerð í nærumhvørvinum

Hetta kundi ljóða sum ein ætlan, men trupulleikin er, at fólk longu eru slept upp á fjall – eg til dømis – so tað sum Karsten her kallar menning, er í veruleikanum eitt afturstig, tí eg havi ikki gingið til kontrol nú í umleið eitt ár, og øll, sum kenna eitt sindur til diabetes 2 sjúku, vita, at tú mást taka blóðroyndir og ganga til kontrol fyri at tryggja tær, at diabetessjúkan heldur sær nøkulunda í skinninum. Eg fái bara at vita, at eg skal seta meg í samband við mín egna kommunulækna, og tað havi eg so roynt eina ferð, men fekk nokkso greiða fatan av, at kommulæknin als ikki var giraður til hetta arbeiðið.

Neyðugt er at menna førleikarnar hjá kommunulæknunum og sjúkrarøktarfrøðingum til hetta arbeiðið, sigur Karsten, men henda menning er ikki komin í gongd enn, og vit við mildari diabetessjúku mugu bara smyrja okkum við, at vit nú hava fingið ábyrgd av okkara egnu sjúku og sjálvi syrgja fyri, at hon verður hildin niðri. Sjálvandi ber til at siga, at nøkur okkara eru før fyri tí, at taka ábyrgd, meini eg, men eg eri stórliga bangin fyri, at flestu okkara eru ikki før fyri tí. Um tú ikki ert inni í einari greiðari tilgongd, so fer alt á ridl, og sjúkan fer at gerast nógv verri, enn hon nýtist at vera.

Soleiðis eru vit menniskju – tí eri eg so glað- at giktadeildin á sjúkrahúsinum enn sleppur at taka ímóti mær. Sigur mær frá, nær eg skal koma til kanning, krevur av mær, at eg skal taka blóðroynd, tí annars fái eg ongan heilivág o. s. fr. Tað riggar bara.

Eg royni at halda meg til eitt papppetti, sum eg einaferð fekk, sum eitur Indkøbsvejledning til diabetikere, sum sigur mær, hvussu nógv feitt og sukur kann vera í matinum, sum eg keypi, og so bara vóna at prosenttalið ikki broytist alt eftir vísindaligari gransking, tí tað fái eg so ikki at vita. Fyribyrging, fyribyrging , fyribyrging stóð í tíðindaskrivinum frá Heilsumálaráðnum, tá ið álitið um Heilsunýskipan var givið út, men tað er lítil fyribyrging í at taka eina tænastu burtur og onga aðra seta í staðin. Eg havi onkursvegna ein grumman mistanka um, at hetta eru tóm lyfti, men livst so spyrst, og vónandi hendir nakað á dibetesøkinum, áðrenn blóðsukrið er farið upp í topp.