Glatað

Tá ið eg hugsi um tað, sum fyriferst í verðini, rættari sagt Ukrainu, í løtuni, noyðist eg at lurta eftir tónleiki ella lesa bókmentir fyri ikki at blíva dálkað av hesum æviga tíðindastreyminum úr sjónvarpi og útvarpi, sum fær meg at enda bara at resignera.

Tá er tað so gott at lesa góð orð, sum fara beint inn í hjartað og tosa til mín um, hvussu út av lagi sinnisjúkt hetta er, at kríggjast.

This is the sound of the planes in the night

Coming out of the darkness

And into the light

Shining alarmingly

Curiously bright

Eg síggi fyri mær børnini, sum fjala seg fyri bumbunum, sum gráta og skelva av bangilsi, tí tey als ikki skilja, hvat hetta er, sum hendir, og eg husi um ommusonin, sum spyr meg: Omma, fer tað nú at verða verðinskríggj? Ein so ófatiliga álvarssamur spurningur, sum eg royni at svara, men kortini ikki klári at svara erliga. Men hvussu skal eg gera fyri at sissa mín lítla drong, sum merkir á sær, at okkurt er ravruskandi galið.

This is the sound of the murderous drums

The marching of footsteps

The twisting of thumbs

Over and over

Again here it comes

Hjarta bløðir, tá eg síggi fólkini á flogvøllinum í Vágum, sum tykjast púra vilst. Og eru tey ikki tað? Smágenturnar, sum kanska ímynda sær hetta sum eina útferð, sum skjótt fer at enda, tá tey sleppa heim aftur. Smágentan, sum situr undir liðini á mammuni og umsetir fyri hana og greiðir frá um bumbubrestirnar í Kharkiv, tá hon í grundini átti at gingið í skúla heima og als ikki brúkt tíðina uppá at óttast fyri framtíðini, men bara fyri, um hon fór at fáa ta nýggju blusuna, hon hevur sæð í einum handilsvindeyga.

We´re lost

We´re lost

We´re lost

Og glatað eru vit øll, sum ikki skilja, at kríggj er eitt fjandans uppfinnilsi og aldrin gevur nakra meining. Glatað eru tey, sum stetla eftir vegunum fyri at sleppa sær yvir um markið til Póllands, sum fara fram eftir rommum, tí ein russisk granat verður skotin beint har, tey ganga, og glatað kenna tey seg, tí tey ikki hava ánilsi fyri, um tey nakrantíð sleppa heim aftur.

Tell me the story

´bout when you were young

I want to hear it again

Leave in the part

Where the hero gets stung

I want to savour it

I want to play it again

Lurta vit eftir teirra søgum um teirra lív, ella eru vit bara upptikin av at fortelja, hvussu góð og hjálpsom vit eru? Hvussu nógv fólk hava vit higartil drivið úr londunum av vanvidskríggjum? Nær fær hetta ein enda? Tá ið hetjan hevur fingið mønustingin?

This is the sound of the baby´s first breath

The dying of footsteps

The touching of flesh

To hold in your memory

To keep by your chest

We´re lost

So lost

Lost

Eg hugsi um mín ommuson, sum kom til verðina í januar, og sum vit øll elska. Hvussu heppin er hann ikki, at hann livir í einum landi, har kríggj ikki er brostið á. Og eg síggi, at ongin munur er á teimum føroysku og ukrainsku mammunum, tá tær leggja barnið at bringuni og rura tað í svøvn og royna at verja tað ímóti alskyns órógv, tó at kringumstøðurnar eru so út av lagi ymiskar.

Latið okkum royna at hugsa frið, so vit at enda ikki øll glatast, tað vilja Annie Lennox og eg.

2.332.597,900

Hetta talið stendur á talvu á heimasíðuni hjá Hagstovuni, sum vísir, fyri hvussu nógvar pengar vit hava flutt fisk út til Russlands í 2021.

Eru vit til reiðar at ofra hendan útflutningin fyri at revsa Russland?

Er Varðin Pelagic og Bakkafrost til reiðar at ofra sín útflutning, sum fær ávirkan á inntøkur hjá fleiri familjum, sum arbeiða fyri tey ella sigla við bátunum, sum landa sín fisk til teirra?

Er løgmaður til reiðar at seta sanktiónir í verk fyri at revsa Russland?

Eru vit til reiðar at taka ábyrgd av okkum sjálvum, ella vilja vit bara sleppa at spæla fólk í húsi?

Eru vit øll til reiðar?

Eru aðrar reglur galdandi fyri okkum enn fyri onnur lond?

Tá vit tosa, um vinnupolitikkur og uttanríkispolitikkur hanga saman ella ikki í sambandi við radaramálið, er tað sama galdandi fyri innrásina í Ukraine?

Friður ella kríggj, tað er eitt val í báðum førum.

Kríggj er eitt maskulint fyribrigdi, har menn máta, hvussu stórar fansar teir hava: hvussu nógvar rakettir havi eg skotið, hvussu nógv fólk havi eg dripið, hvussu nógvar hermenn (sum opinbart er okkurt annað enn fólk), hvussu skjótt kann eg leggja alt internetið niður, hvussu nógv vald kann eg fáa?

Nei, eg spyrji bara.

A loss is a loss is a loss

A friend or a lover a loss is a loss is a loss. Soleiðis sigur internetyrkjarin Rupi Kaur og stjelur sum so mong onnur frá víða gitnu yrkingini hjá Gertrude Stein: Sacred Emily, sum sigst vera ein kvøða til yrkjaran Emily Dickinson. Eg hugsaði sjálvandi um rósuna.

Mangar kvinnur hava verið samanbornar við rósur – vit minnast øll sangin the Rose, sum Amanda McBroom skrivaði, og sum Bette Midler gjørdi ódeyðiligan í filminum um Janis Joplin.

Men tá ið eg hugsi um rósur, hugsi eg fyrst og fremst um sosialistin Rosu Luxemburg, mína stóru fyrimynd, sum varð dripin í dag fyri 100 árum síðan saman við Karl Liebknecht.

Tað er ikki so løgið, at tá ið fólk doyggja ung, so kunnu tey mangan fáa eitt slag av reinleikastatus – og hvør veit, kanska hava vit brúk fyri tí. Rosa Luxemburg er fyri mær ein leiðarstjørna, sum tordi at traðka fram í einari harðari mannfólkaverð, og sum eisini tordi at kritisera viðurkenda kommunistiska hugsan um kollvelting og stat.

Hon var ímóti, at Týskland fór í kríggj – nevnliga 1. veraldarbardaga – og sat tí mestu tíðina, meðan kríggj var, í fongsli. Hon stovnaði saman við øðrum Spartakusrørsluna, sum seinni gjørdist KPD – kommunistaflokkurin í Týsklandi. Onkur vil vera við, at um hon ikki varð blivin myrd, so hevði Týskland kanska ongantíð byrjað 2. veraldarbardaga. Um so er, er ilt at vita – tað, vit vita, er, at hon varð tikin saman við Liebknecht, av tí, sum tey kallaðu Freikorps, førd til hotel Eden, avhoyrd, bard av og síðan sligin í høvdið fleiri ferðir og at enda skotin. Tá tað var gjørt, varð hon førd við bili og tveitt í Landwehrkanalina, sum gongur úr ánni Spree í Berlin.

Hetta hendi 15. janaur 1919.

Á myndini av henni hevur listamaðurin valt at seta plástur á andlit hennara – tí tað var tað, sum gekk fyri seg í høvdinum á henni – tankar og tala – sum teir ræddust og ætlaðu at gera enda á.

A friend or a lover a loss is a loss is a loss.

 

 

Yvir um hav

 

Tá ið man er farin upp um 60, so skal man ikki brúka alt ov nógva tíð at hugsa. So tá ommudóttirin Rannvá spurdi, um ikki onkur kom at vitja hana í Kanada, nú hon hevði tvær vikur frí, so smekkaði henda gamla til.

Tað skulu nógvar fyrireikingar til, skal eg heilsa og siga. Eg skilji væl, at polarfarar hava verið noyddir at brúka rúma tíð at fáa røttu útgerðina til vega, áðrenn tey fara norður ella suður í ísin. Tað sama má ein, sum skal vestur um í sólina. Hitin liggur millum 27-35 stig, síggi eg á fonini, so har nyttar sanniliga ikki at fara við vetrarklæðum. Øll míni keyp, gjørd í ørskapi, tí eg helt, at nú fór at at blíva heitari í Føroyum vegna veðurlagsbroytingar, koma nú til sín rætt. Stuttar buksur, niðurdeilar, summarkjólar, sandalir etc. endiliga sleppi eg at lata meg fínt í.

Men so er tað alt hitt mercendeisið: hvønn faktor skal eg keypa? Las og spurdi meg fyri, um tað var rættari at keypa faktor 50-60-75, men fann útav, at tú sagtans kanst brúka faktor 30, sum eg longu havi standandi, skal bara smyrja meg oftari inn.

Flogbillettir, airbnb, loyvi at koma inn í Kanada, loyvi at millumlenda í Seattle. Check!

Eg hyggi varisliga niður eftir tíðindastroyminum hjá mær á facebook at vita, hvussu langt tað er síðan, eg havi spilt ein ávísan gulhærdan mann út, fjúsi: ikki so langt síðan. Vónandi dugir ongin føroyskt over there.

So er tað tað, at eg skal sita 7-8 tímar í einum flogfari, tá skal man hava power bank, tí tað má ikki henda, at eg standi í floghavnini í Vancouver, og telefonin er avlødd. Jee – bara tankin fær meg at skelva. So sigur onkur, at eg má hava stuðulssokkar. Stuðulssokkar? – skríggi eg- hvat billar tú tær inn? – aldursrasisma! Åh nei, sigur hon í Matas, tað er faktiskt nokkso smart at brúka stuðulssokkar, tá tú situr so leingi still – blóðrenslið, veitst tú; og so komi eg í tankar um allar ferðirnar, eg leypi út á gólv um náttina við sinadrátti, og smekki til, sjálvt um tær kosta 250 kr. Men, sigur hon í Matas, tú kanst eisini brúka tær, sjálvt um tú ikki situr í flogfari. Ok – check.

So sigur onkur – hevur tú hugsað um ferðatrygging? – øh, eri eg ikki tryggjað – eg ringi beinanvegin – og hon í rørinum sigur, at nei, tað ert tú ikki, bara Europa – skít – aftur 1000 kr har.

So komi eg í tankar um allan heilvágin, eg taki, og gud – eg má hava medisinpass eisini. Tað gamla er frá 2014.

Og nakkapútu má eg hava – gud í hægsta himli – eg knógvi ikki undir hondtaskuni við hetta lag. Og helst komi eg í tankar um okkurt aftrat, áðrenn eg lætti mær á í morgin.

So nú er bara at vóna, og gleðast um, at Atlantic er betur útgjørt móti mjørka enn SAS, og vóna, at onki fjall í Íslandi fer í útbrot. So fer tað vónandi at ganga. Wish me luck!

Tá ið deyðir lutir fáa lív

Flestu okkara kenna søguna um Jólaskipið, sum hóast sítt hugnaliga navn fekk eina óhugnaliga lagnu.

Í Krígssavninum eru vit so heppin at hava fingið lutir frá Sauternes/Jólaskipinum í varðveitslu frá teimum, sum á sinni kavaðu niður í Fugloyarfirði og funnu lutir frá vrakinum har.

Teir standa so í einum horni í Krígssavninum og siga sína stillu søgu. Tú gongur framvið teimum, hvørja ferð tú hevur vakt, og fyri tær eru teir í høvuðsheitum deyðir lutir. Okkurt, sum er farið fram fyri mongum árum síðan, sum sjálvandi er ógvuliga syrgiligt, men tú venist við tað.

Líka til tú hittir fólk, sum hava verið merkt av onkrum av hesum hendingunum, sum sýndar verða fram.

Seinasta sunnudag var eg yviri á Krígssavninum og tók ímóti fólki, sum vóru í familju við ein av manningini, ið fórst við Sauternes. Ein ótrúliga sterk uppliving, sum gevur mær vissu fyri, hvussu stóran týdning tað hevur at goyma søguna um fólk og land okkara upp á gott og ónt.

Tey høvdu verið og vitjað grøvina hjá einum av teimum fimm monnunum, sum vóru skolaðir í land eftir sjólátið og liggja grivnir í Klaksvík.

Hesin, talan var um, er Robert Ross, sum doyði bara 24 ára gamal, og tey, sum vóru og vitjaðu á Krígssavninum, var dóttirin Catherine við manni, børnum og verbørnum. Cathrine fortaldi frá, at hon bara var eitt ára gomul, tá pápin doyði. Mamman, Margaret, giftist ongantíð uppaftur. Catherine fortaldi frá, at sonurin æt Robert eftir abbanum. Tað hevði nógv at týða fyri hana, sum altíð hevði verið nógv merkt av hesum at missa pápan, hóast hon onki mintist til hansara. Hetta var ikki fyrstu ferð, tey vóru og vitjaðu í Føroyum, men hetta var fyrstu ferð, eg hitti tey. Tey vóru samd við meg um, at mitt í allari neyðini av at missa, so er kenslan av at eiga eitt stað at fara at vitja, har tey kunnu minnast tey deyðu, ein góð kensla. Ímeðan vit tosaðu um hetta, kundi eg ikki lata vera við at hyggja yvir á myndirnar av teimum føroysku sjómonnunum, sum lótu lív undir krígnum.

Vit fingu eitt ómetaliga gott prát har á Krígssavninum, tey vóru øll takksom fyri at sleppa at síggja lutirnar, summi teirra høvdu ikki verið her fyrr. Eg tók myndir av teimum framman fyri lutunum av skipinum, og tey vildu fegin, at eg bloggaði um vitjanina. Myndirnar fekk Catherine heim aftur við sær til Skotlands, og hon var glað, tí nú væntaði hon ikki, at hon kom aftur.

Ein hjartanemandi løta, sum gav deyðum lutum lív, og eg fór enntá heim við biskvitt, sum eg hevði afturvið einum góðum bretskum temunni.

Hvat er tað, vit ræðast?

Hvørja ferð eg komi niður at vitja familjuna, sum býr á Nørrebro, taki eg metroina av flogvøllinum, fari av á Nørreport støðini og so við 5C ella 350S út eftir Nørrebrogade. Tá eg so koyri framvið Stefanskirkjuni á Nørrebrogade 191, so veit eg, at nú nærkist eg.

Havi mangan hugsað um, tá føroyingar á facebook oysa gor og gall yvir muslimar, at tað er øgiligt, sum tað er lætt at tosa, tí føroyingar hava á ongan hátt hetta margfeldni inni á lívinum.

Familjan hjá mær býr í góðari íbúð. Íbúðin hevur bakgarð sum flestu hús í tættbygdum arbeiðaraøkjum, men tey hava eisini garð rundan um húsini framman, og tey kunnu læsa seg inni, so ongin ørindaleysur sleppur inn í garðin. Og tað er jú gott, tá hugsað verður um, at her renna og spæla smáir rollungar í frið og náðum, uttan at nakar uttanífrá ger seg inn á tey, ella at tey kunnu renna út á vegin.

Økið rundan um íbúðarblokkin er ein meldur av ymsum mentanum, beint hinumegin gøtuna er handil, har tey selja hijabar, ólukksáliga óinteressantir kjólar, spyrt tú meg, men eg ætli mær ikki at ganga í teimum, so tey um tað. Gangi heldur ikki í føroyska búnanum fyri alt tað. Har var eisini ein kýsi fyrr, minnist meg rætt, sum kvinnurnar hava blakað burtur. Helst fer tað sama at henda við hijabinum, hvør veit.

Nørrebro tokstøðin liggur eitt hanagleiv frá, so her er yðjandi fult av fólki alla tíðina. Undir tokbrúnni standa romair ella sigoynarar, sum vit kallaðu tey fyrr. Ikki øll eru so øgiliga glað fyri hetta, tú noyðist viðhvørt nærum at gleiva tvørtur um gomul radio, stivlar frá fúrsunum, fartelefonir og annað mangt, sum ikki tykist freistandi hjá so nógvum øðrum at keypa enn teimum sjálvum. Eg veit ikki, hvussu nógvur vinningurin er av hesum handilsvirkseminum, men kanska er tað bara ein máti at hittast og hugna sær úti í frískari luft. Men nei, fert tú nærri inn á tilveru teirra, so fært tú at vita, at hetta er neyðugt, fyri at tey kunnu breyðføða familjuna og hava bara eina evarska lítla vón um, at eitt barn kann fáa eina útbúgving, so tað klárar seg.

Framman fyri Føtex er alskyns grønmeti og frukt at keypa, umframt, so stendur tann heimleysi har og selur Hus forbi. Og eg má viðganga, at eg royni altíð at hava reiðan pening uppi á mær og keypa mær eitt blað. Sera upplýsandi greinar, skal eg heilsa og siga, men havi eg ongan reiðan pening, so fái eg eitt smíl og eitt ynski um framhaldandi góðan dag. Her eru ongar súrar minur, hóast viðkomandi hevur so ótrúliga nógv størri orsøkir enn eg at hava súrar minur.

Sjálvandi er nógv, tú kanst irriterast inn á: at tú noyðist at gleiva tvørtur um gomul transistorradio, tá tú fert við ommusoninum í vøggustovu ella teir villu ungdómarnir, sum koyra hasardkoyring á vegnum ella mítt gamla feministahjarta, sum venar seg av øllum turikløðunum, men hvat veit eg, kanska fleiri teirra eru á veg á CBS ella Panum fyri at gerast verkfrøðingar, læknar, businesskvinnur og annað, sum kann geva teimum tað økonomiska sjálvræði, sum kvinnur hava suffað eftir í øldir?

Í øllum førum eru ikki størri gentlemen til enn muslimskir kioskeigarar, teir geva tær komplimang oman á komplimang, so at eg at enda haldi meg vera 33 og ikki 63, sum føðibrævið vísir.

Men aftur til Stefanskirkjuna: har hava tey hildið Ramadanendaveitslu við bøn og mati. Sjálvandi eru tað nógv, sum siga: hvat hava muslimar at gera í einari kristnari kirkju, men tá man kennir Nørrebro eitt lítið sindur, so hugsi eg, at tey flestu siga: Hví ikki? Hvussu fevnir tú veruleikan, tá ið nú magfeldni er so stórt, sum tað er á Nørrebro? Við hatri og útisteinging? Nei, ha?

Og so hugsi eg um okkara samkomufólk/politikarar, sum hava oyst gor og gall úr sær, tí teir ikki tola, at samkynd fáa borgarlig rættindi at gifta seg, um tað er tað, tey vilja. Systir mín, sum er ein klók kona, segði við meg, at hon hevði lurtað eftir politikarunum, tá seinasta viðgerð var av málinum á tingi, og tað fyrikom henni, sum at teir, ið vóru ímóti borgarligari giftu, bara hugsaðu um sex. Eg meini so við, um tú hittir eitt fitt par – heteroseksuelt, meini eg – sum sigur tær, at tey skulu giftast, hugsar tú so beinanvegin um, hvat tey gera undir dýnuni? Nei, ha? Men tað øvuta er opinbart púra vanligt.

Í Stefanskirkjuni eru tveir prestar: Pernille Østrem og Thomas Høg Nørager. Eg haldi at tú, góði blogglesarari, skal unna tær at lesa um hesar prestarnar á heimasíðu teirra, og so seta tær spurningin: Hvat missir kristindómurin av, at vit fevna margfeldni?

http://stefanskirken.dk/praester

Søgurnar sita ikki í gardinunum

Júst afturkomin av seminari í Århus um søvn og framsýningar á 21. øld.

Hvat er uppgávan hjá søvnum nú á døgum? Havi verið fyri Krígssavnið, forstås.

Seminarið fór fram í Den gamle by. Eitt ótrúliga spennandi úti- og innisavn, sum hevur gjørt niðursløg í fýra serstøk ár: 1864, 1889, 1927 og 1974.

Haraftrat hava tey serframsýningar, sum standa uppi eina tíð, m.a. varð greitt frá einari framsýning av einum bústaði hjá einum heimleysum í Århus, apropos, at høvuðsdenturin jú liggur á at sýna fram privat heim, verkstøð og handlar.

Ein serframsýning, sum stóð uppi beint nú, var ein íbúð hjá somalskari kvinnu við fimm børnum. Tað sló meg, hvussu samleiksleys henda íbúðin var; tað einasta, sum segði mær, at her búði kanska onkur annar enn ein dani, vóru gardinurnar og seingjarteppini. Alt hitt vóru teir vanligu bíligu ikeamøblarnir, har var ógvuliga, ógvuliga sterilt inni. Framsýningin er gjørd av somalskum kvinnum, og hon er eydnast væl, má eg siga, tí hon fær júst hetta fram, at hesi fólkini, sum av einihvørjari orsøk eru noydd at flyta úr sínum heimlandi, eru fangað í ongamannlandi, uttan røtur, uttan søgu, væl at merkja ongari søgu í nýggja heimlandinum, tí øll søgan liggur eftir heima við hús, í Eritrea, ella Turkalandi, ella Palestina.

Nú er toyggið at skapa sær eina framhaldandi søgu, eitt nýtt lív, har tú fært blandað tíni sermerki saman við teimum donsku.

Eitt av evnunum á seminarinum var tað serliga í norðurlendsku søvnunum, hvat ið er sermerkt fyri tað norðurlendska. Hvørja ferð, hetta evnið kemur upp at venda, hugsi eg við mær, at vit mugu skapa eitt nýtt norðurlenskt sermerki, har vit taka onnur fólkasløg uppí, so kanska tey fara at kenna seg umfevnd og ikki burturrikin.

Yoko, Gerda og Niki

Meðan onnur hava brølað Tú alfagra land mítt og Føroyingar, sum her nú koma saman, havi eg gingið og filosoferað á listaframsýningum her í Keypmannahavn. Fyrst inni á Charlottenborg á framsýningini Take me (I´m yours), sum, eg helt, ljóðaði so øsandi. Og tá eg so hoyrdi, at Yoko Ono hevði eina installation á framsýningini, skundaði eg mær at fara. Í tíðindaskrivinum søgdu tey frá, at hetta konseptið gekk út uppá, at tá í framsýningin var av, skuldu øll listaverkini vera farin heim við teimum vitjandi. Og tað læt eg mær sjálvandi ikki siga tvær reisir, eitt listaverk hjá Yoko, hallov!

Tá eg so kom inn á framsýningina, fann eg útav, at hetta var villleiðandi marknaðarføring, tí tað var ógvuliga lítið eg sum vitjandi slapp til hús við, einari badge, einum bommi, einari tablet ella brúktum klæðum.

Misnøgd við villeiðandi marknaðarføring

Verkið hjá Yoko var eitt ynskitræ, og skuldi eg tikið tað heim við mær, kravdist ein kranabilur, og í grundini vænti eg ikki, at ætlanin hjá Yoko var, at eg skuldi fáa tað heim við, hence villeiðandi marknaðarføring, so í staðin skrivaði eg eitt ynski um frið á hennara ynskitræ og heilsaði samstundis mínari twittervinkonu, sjálvt um eg veit, at hon ikki lesur ynskini, men savnar tey saman og grevur tey niður á einum stað í Íslandi. Men eg fyrigevi Yoko alt, tí sum hon sigur mær í einum twitterboðum: The universe has a soul. A beautiful one.

Nóa ørk

So gekk leiðin út á Ørkina í Ishøj, har vóru tvær spennandi framsýningar. Onnur við Gerdu Wegener og hin við fronsku Niki de Saint Phalle.

Liðugt er rundan um listasavnið, nú er vatn allan vegin rundan um, og framman fyri inngongdina er “bátadráttur”, so tú skalt fáa kensluna av at fara umborð í eina ørk.

Gerda Wegener er onkursvegna hjápersónur í filminum The Danish Girl, tað er hon, sum var gift við listamálaranum Einar Wegener, sum seinni gjørdist Lili Elbe. Eg haldi, filmurin dugir illa at lýsa ein transkyndan, tykist sum hann verður transkyndur av at standa modell fyri Gerdu Wegener í konufólkaklæðum.

Men framsýningin harafturímóti gevur eina fantastiska uppliving av einum pari, sum eru fullkomiliga framman fyri sína tíð. Gerda Wegener var ikki góðtikin í the establishment, men eftir at filmurin kom fram, hevur Ørkin valt at seta hesa framsýningina upp, sum gevur mær eina kenslu av einari kvinnu, sum er fullkomiliga komin til sættis við, at maðurin, hon hevur gift seg við, í grundini er ein kvinna. Ótrúligt: hetta er í tjúgunum! Vit stríðast enn í dag við at javnseta transpersónar, td. er tað í Noregi og helst aðra staðni við neyðugt, at um ein transpersónur vil viðurkennast juridiskt, so skal hann ella hon lata seg sterilisera.

 

Lili Elbe

Ein framúr væl uppsett framsýning, har tú sást menningina hjá Gerdu Wegener frá smáum tekningum til permur og lýsingar til flottar málningar. Tað, at hon og Lili Elbe fluttu til Paris, gjørdi helst sítt til, at hon rættiliga fekk folda seg út sum listakvinna.

Eg visti ikki av Gerdu Wegener fyrr enn eg sá filmin The Danish Girl, og eg haldi, tað er so løgið, at eg ongantíð í lívinum heldur havi hoyrt um hesa fantastisku listakvinnuna Niki de Saint Phalle.

Hon verður á framsýningini kallað pioner, feminist og mong onnur superlativ. Listfólkaleikluturin fekk ein nýggjan almennan status, siga tey í Ørkini, og Saint Phalle var saman við Andy Warhol millum tey fyrstu listafólkini, sum tilvitað brúktu miðlarnar til sína list. OK? Og hví havi eg so bara hoyrt um Andy Warhol? Men hvor om alting er, sum hann sjálvur, Tróndur Vatnhamar, plagar at taka til, so var eg tikin av fótum og púra burtur í hesari fantastisku listakvinnuni.

Hon gjørdist kend av fyrstan tíð við at gera skulpturar, sum hon síðan skeyt eftir og fekk máling at renna úr skotholunum og niður eftir skulpturunum, flott úrslit, sum td. hetta:

Tir-séance, 1961

 

Har var so ótrúliga nógv at hyggja at og hugsa um. Her eru tvær:

Marilyn Monroe

Nanas-kvinnur

Marilyn Monroe og tríggjar Nanas-kvinnur.

Eg eri in awe av øllum hesum gávuríku og andsfrælsu kvinnunum. Her er so nógvur kærleiki, ella sum Yoko sigur undir sloganinum (sum eg tíverri ikki fái sagt á føroyskum, tí slogan er herróp ella slagorð, og tað er altso ikki serliga friðarligt): IMAGINE PEACE: Think PEACE, Act PEACE, Spread PEACE.

 

 

Hunangssøtir demagogar

“Et udbrud af hylende, jamrende sorg stiger fra vores fælles hals op I øens røgfyldte luft. Lyden af ren og skær pinsel bryder frem fra hver og én af os, der har betalt en pris til krigens dæmoner. En lyd smedet i lungerne på mødre, hvis sønner er døde unavngivne på slagmarkerne, og fædre, hvis døtre er draget I kamp. En lyd, der skal få krigsmagerne til at skælve og flygte ligesom de ældgamle dæmoner med deres våben, deres landminer, deres honningsøde retorik, deres nationalisme, deres martyrer og hellige buddhistiske doktriner, alt deres pis og lort.”

(Nayomi Munaweera: De tusind spejles ø)

 

Á facebook í morgun hevur ein vágamaður deilt ein danskan blogg við einum heiti, sum sigur, at Vestureuropa verður stýrt av grátikonum. Grátikonurnar er m.a. uttanríkisstjórin í EU, Federica Mogherini, sum sker í sjóðheitan grát eftir at hava hoyrt um terrorálopini í Bruxelles, og Anglea Merkel, sum sigur, at hon er skelkað og kennir djúpa sorg av hendingunum.

Eg tori næstan ikki at siga, at eg lá í sjóðheitum gráti í morgun, tá eg las endan á hesi frálíku bókini, sum á meistarligan hátt roynir at lýsa borgarakríggið í Sri Lanka, sum vardi í sløk 25 ár, har hatrið fekk frítt spæl, og fólk fóru herjandi ígjøgnum gøturnar og vórðu lamløstað og dripin. Alt í rættvísisins navni, onkur var kúgaður, og onkur sat væl bjargaður og hugdi at.

Tað er nærum ein klisje at siga, at søgan endurtekur seg: Palestina, Irak, Afganistan, Turkaland, Belgia, Frankaríkið, Danmark, USA, Balkan, Ukraina, Sudan, tað blívur bara við og við … og onkur heldur eftir øllum at døma, at svarið er meira hatur, meira kríggj, meira morð, meira hetta og meira hatta.

Orsøkin til borgarakríggið í Sri lanka hevur sín uppruna í bretska kolonivaldinum, og orsøkin til at krígsharrar við sínum hunangssøta retorikki megna at fáa ungar dreingir og gentur av egnum vilja at fremja sjálvmorðsálop, liggur eisini í tí fakta, at vesturheimurin hevur skamfílað og traðkað á teirra sjálvkenslu bæði so og so. Og hvat svara vit føroyingar so á facebook? Vit sum hava alt okkara upp á tað turra og ikki hava ein einasta muslim sum granna? Jú vit mæla staðiliga til, í besta føri at blaka allar hesar helvitis muslimarnar út úr Danmark og Europa sum heild, og í versta føri at skjóta, lamløsta og fara herjandi gjøgnum gøturnar og ikki vera sovorðnar lortaktigar grátikonur.

 

Uha, uha, hevði eg verið italskur einabúgvi, so hevði eg heilt vist verið flagellantur, men tað eri eg ikki, so eg søki mær linna í mínum góða Espedal, sum eg týði og njóti og drekki í meg, og so taki eg ein steðg í týðingini og lesi um allar tær tilsíðis settu kvinnurnar í tónleikaverðini: She Bop, The Definitive History of Women in Rock, Pop and Soul eftir Lucy O´Brien, og so verði eg aftur fratør.

Og fyri at tað ikki skal vera lygn, so eri eg farin undir at lesa Kain eftir José Saramago, har var sanniliga grátur og tannagrísl eisini, so the story repeats itself

… og onnur í Miðeystri

Herfyri fekk eg nýggjan postkassa, og tí er tað hent, at eg fái eina ørgrynnu av lýsingum í kassan. Eg havi ikki sett Ongar lýsingar-merkið á postkassan aftur.

Fríggjadagin hevði eg fingið ein plastlumma við ymiskum glitri í, m.a. Maria Poulsen baðirúm, sum eg noyddist at hyggja at. Hvat hendir: úr rúgvuni av glitri dettur ein pappírslepi við einum ælaboga á og hondskrivaðum boðskapi undir.

Eg verði biðin um at hjálpa neyðstøddum, ella rættari sagt: forfylgdum kristnum og øðrum í Miðeystri.

Hví fekk eg ringan smakk í munnin? Var tað av boðskapinum? Hjálparsleysu stavsetingini? Inniligu bønini á lepanum?

Nei, eg fekk ilt av orðunum forfylgd kristin, eg fekk ilt av, at eg skal marka neyðhjálpina, eg skal spyrja; ert tú ateistur, buddistur, hinduari? Ok, so fært tú ikki eitt klovið tveyoyrað, tí tú hevur ikki rætta trúgv.

Eg eri krisitn sjálv, hóast onkur kanska heldur, at tað er lygn, men alt vendist innan í mær av hesum.

Henda at síggja til óskyldiga bønin kemur samstundis, sum vit øll eru vitni til størstu flóttafólkavanlukku síðan 2. veraldarabardaga. Eg veit meg ikki hava hoyrt, at tey, ið hjálpa flóttafólki, fyrst spyrja tey, hvat tey trúgva uppá, og um tey ikki trúgva rætt, so kunnu tey bara sígla sín egna sjógv.

Men bønin um at hjálpa forfylgdum kristnum hongur tætt saman við orðaskiftinum, sum hevur verið á facebook og aðra staðni hesa seinastu tíðina, har málað verður við stórari skrift og sagt verður, at Isis og talibanar, og gud viti hvat, fjala seg millum flóttafólkið, at víðgongdir felagsskapir tilvitað hava sent víðgongdar muslimir norður eftir fyri at taka ræði á Europa, og at vit mugu verja okkum móti vandanum, sum muslimar standa fyri.

Eg ivist ikki í, at kristin verða forfylgd, og sjálvandi skulu tey hjálpast, men hetta smagleysa pappírið var betur ósent! Las eina grein í morgun í Al Jazeera Magazine eftir Charles Gallagher: Persecuted whites and the myth of Discrimination parity. Í greinini verður sagt:

A 2012 Public Religion Research Institute found that 60 percent of white working class Americans believed “discrimination against whites has becoming as big a problem as discrimination against blacks.” Og seinni: A 2014 Pew study found that 50 percent of white Evangelical Christians believe that there was “a lot of discrimination against their group.”

Henda fyri mær at síggja víðgongda føroyska rørslan, sum hevur tikið seg upp hesa seinastu tíðina, er ørkymlandi: meðan orðaskiftið hevur gingið um broytta hjúnabandslóg, hava tey verið at hoyrt og sæð alla staðni. Tey hava fullkomiliga frítt sagt sína hjartans meining um hetta við hjúnabandslóg, og samstundis hava tey grátið og gramt seg um, at tey ikki sleppa til orðanna. Hallóv – give me a break! Vit sleppa ikki undan tykkara miðaldarliga orðavavstri, og vit skulu heldur ikki sleppa undan, tað er kjarnin í demokratinum!

Samstundis sum fólk í túsundatali flýggja undan kríggi, órættvísi og fátækradømi, sum í mangar mátar er elvt av politikki, valdsgreði og av religión, so sita føroysk víðgongd her heima og gremja seg um, at tey eru forfylgd, bæði her og í Miðeystri, altso álvaratos: um tað ikki er at fáa vent fokus skeivan veg, so veit eg onki. Men samstundis mugu vit ásanna, at tá ið slíkt hendir, at fólk krevja sín sjálvsagda rætt, tað veri seg rættin til lív ella hjúnaband ella at drepa grind fyri alt tað, so verður ein øgilig polarisering, øll ræðast og tosa um síðstu tíðir, og hvat veit eg.

Eg taki fullkomiliga undir við orðunum á pappírslepanum: Geva har tað treingir til, neyðstaddum ei at gloyma – betri er enn gull at goyma! Men skulu vit ikki gevast at skilja bukkarnar frá lombunum, eiga vit ikki øll lut í himmalskari sælu.