Gentukamarið

Herfyri kom bæði yrkingasavn og leikrit út, sum Marjun Syderbø Kjelnæs hevði skrivað. Eg las beinanvegin leikritið, tí eg bleiv so forvitin at lesa tað, tá eg hevði verið til bókarframløgu, har Paula Gaard tosaði vð Marjuna um tað.

            Yrkingasavnið, Karmageitin,  eri eg ikki liðug at lesa, tí eg taka altíð yrkingar inn í smáum bitum, smakki tær, tyggi og svølgi og meti, um tær smakka væl. Higartil havi eg bara gott at bera teimum.

            Men leikritið? Eg skilti onki. Sjálvt um Elisa Vang sigur á baksíðuni, at tað fær teg at fara aftur í títt egna gentukamar og til teir dreymar og kenslur, sum hetta rúmið fataði um.

            Men í gjárkvøldið var eg og hugdi at leikinum, og eg bleiv ein heilan deil klókari, má eg siga. Kanska er tað so, at tað ber ikki til at lesa eitt leikrit av hesum slagnum, sum er eitt sindur flákrandi, og har tú roynir av øllum alvi at fáa ein samanhang, sum ongantíð rættiliga kemur fram. Tú noyðist at síggja og hoyra tað á palli eisini.

            Av leikinum síggi eg, at samanhangur er ikki júst tað, talan er um. Hetta er meira at kalla, í mínum optikki, skal eg skunda mær at viðmerkja, ein uppgerð við tína fortíð. Alt tað, tú ætlaði, tað, sum síðan hendi, og at koma ásamt við seg sjálva um, at soleiðis er tað bara: Lívið. Men eisini, at tað er loyvt at iðra seg um sumt av tí, tú hevur gjørt, samstundis sum tú veitst, at tú kanst ikki gera nakað fyri at broyta akkurát títt lív, men kanska okkurt annað? Lívið hjá dóttrini … møguliga.

            Eg kann ikki sjálv minnast, at eg havi droymt og spekulerað so nógv um lívið í mínum gentukamari, har eg og eldra systir mín deildust um territoriið, men eg minnist tó angistina, við at hyggja at tapetinum, sum broytti seg til undarlig skap, og sum undirbygdu tað, sum eg hevði upplivað um dagin av happing og øðrum fortreðiliguheitum. Men tíbetur var tapetið plástrað við plakatum av Rolling Stones, so eg hevði Mick Jagger at ugga meg við og vissa meg um, at alt fór at laga seg. Hygg – typiskt! Ein maður skuldi til fyri at definera meg sum menniskjað – og eg skal heilsa og siga, at tað tekur nógv ár at broyta tað – hjá summum broytist tað ongantíð!

            Tað er, sum veran sigur í leikinum, tá ið gentan stóð framman fyri katastrofuni: Hví gjørdi tú onki? Tú kundi verið hetja í tínum egna lívi.

Eg má her at enda bara siga: ug fyri avrik og ug fyri pall, búnar og ljóðeffektir og alt samalt. Eg má eisini sleppa at siga, at øll trý spældu óalmindiliga væl, men eg fari seint at gloyma Hans Tórgarð, sum skaraði framúr – ein eminent framførsla!

Takk fyri Tjóðpallurin, sum nú vónandi sleppur at dvølja í nýggjum hølum – tit gera okkum, sum hungra eftir sjónleiki, eitt vet ríkari fyri hvørja ferð.

Minningarorð um Ellu Smith Clementsen

Mikkjal, 1986

Tað varð mær dátt við, tá eg í gjár frætti, at Ella Smith Clementsen ikki er millum okkum meira.

Ella var fødd 21. februar í 1952 og var tí bara 70 ára gomul, nú hon legði frá sær.

Eg kendi ikki Ellu persónliga, og hon gjørdi heldur ikki nógvan háva burtur úr sær, og kortini fari eg at siga nøkur orð um hana ella rættari um tað, sum, eg haldi, var eitt nýbrot í føroyskum barnabókmentum, og sum Ella Smith Clementsen hevur æruna av.

Í 1986 kom myndabókin Mikkjal út á forlagnum Bókadeild Føroya Lærarafelags. Orðini átti Ella Smith Clementsen, og myndirnar átti Tove Askham. Eg havi mangan hugsað aftaná, at hetta var í grundini fyrstu ferð, at mítt ættarlið fær myndabók á borðið, sum stavaði beinleiðis úr samtíðini, vit livdu í. Eg átti sjálv smá børn, og bókin var fantastisk, tí hon vendi sær beinleiðis til gerandisdagin hjá føroyskum børnum um fýra, fimm ára aldur.

Í einum av ummælinum, sum bókin fekk, helt ummælarin, Hervør Jákupsson, at tað var gott, at sleppa at lesa og síggja um gerandisdagin hjá havnarbørnum, men eg haldi kortini, at vit sum búðu á bygd, eisini kendu gerandisdagin hjá Mikkjali aftur. At spæla við bilar, spæla sjórænarar, svimja við pápanum og á seiðaberg við abbanum, har Mikkjal sjálvandi fór oman í Vágsbotn at halda tráðu, men tað kundi gera tað sama, tí høvuðssakin var at hann slapp at fiska.

Ein annar ummælari, Olivur við Neyst, frøddist um, at føroyskir myndprýðarar sluppu at royna seg, og onki er at ivast í, at sambandið millum tekst og myndir hjá Ellu og Tove eydnaðist stak væl. Bara tað at síggja tann so væl kenda mjólkarpakkan frá MBM á køksborðinum, gjørdi bæði meg, míni børn og allar trúgvar barnabókalesarar so sjelaglaðar. Tað skal bæði kreativitetur til og ikki minst evni til at síggja tingini úr barnins eygum og sjónarhorni. Tað dugdi Ella Smith Clementsen.   

Í aðru bókini Mikkjal og Guðrun, sum kom út í 1990, fær Mikkjal eina lítlasystur. Sensatión! Ein upprunaføroysk bók, sum fortelur frá, at mamman skal eiga, og at Mikkjal fær úr at gera, tí lítlasystirin er komin. Og so er Mikkjal og ferðast heima á Sandi, og tað var ikki minni spennandi, tí har búðu vit.

“Um eg hevði skula valt millum tíggju kranabilar og eina lítlusystur, so hevði eg valt eina lítlasystur,” sigur Mikkjal, tá hann fær kranabil frá mammuni, tí at lítlasystirin fær so nógvar gávur, tá hon er fødd. 

Ella hevur uttan iva fingið íblástur frá børnum sínum Pæturi og Hannu.

Ella Smith Clementsen skrivaði eisini aðrar søgur, serliga upp undir jól. Og munnu flestu okkara ikki kenna tann fitta jólasangin: Eg eri so spent til jóla, eg fái ein nýggjan kjóla. Vætturin, sum sjálvandi ikki hevur hala, men flættur.

Ella týddi eisini barnabøkur, t.d. bøkur hjá Astrid Lindgren, Ulf Löfgren, Anders Bodelsen, Sven Otto S. Sven Nordqvist; og so hevur hon eisini týtt Filpus Forvitna.

Tá eg inni á Andlátum sá, at familjan vil hava fólk at lata Bókadeildini eina peningagávu heldur enn at lata blómur og kransar, tá mátti eg svølgja nakrar ferðir. Eg veit, at Ella var glað fyri samstarvið við Bókadeildina. Hon fekk nógva hjálp frá teimum, sigur hon í samrøðu við útvarpið, tá hon fylti 60 ár. Og eg ivist onga løtu í, at Bókadeildin eisini er takksom fyri samstarvið við Ellu. Hon hevur saman við mongum øðrum rithøvundum lagt støði undir góðskuna á barnabókum, sum nú eyðkennir føroyska barnabókaútgávu.

Ella Smith Clementsen fekk Barnabókavirðisløn Tórshavnar býráðs í 1994. Tá hevði hon skrivað fleiri bøkur og skrivað jólaleikir til sjónvarpið.

Dóttir mín Turið og Hanna hjá Ellu eru góðar vinkonur, og tí rakar tað meg eyka nógv. “Tað allarbesta, vit eiga, eru børnini,” sigur Ella í sama viðtali um sangin Vit eru rík, sum hon hevur skrivað.

Eg minnist undangongukonuna, Ellu Smith Clementsen, við takksemi.

TOWANDA!!!

rioÍ gjár fekk eg nýggjan bil. Mín gamli splashur var um at geva upp ondina, so eg mátti bíta í tað súra eplið og keypa mær ein nýggjan.

Hann bleiv ruddaður og smávaskaður, so hann sá út sum flunkandi nýggjur, og tað var ikki við sørt av sorgblídni, tá eg setti hann frá mær fyri síðstu ferð. Løgið, tí bilur er bara ein jarnbunki, men kortini, so hevur hann verið við mær nú í átta ár. Var ótrúliga brúkiligur, tí hann var so lættur at seta seg inn í; eg hevði tað nokkso møtumikið við gikt akkurát um tað mundið.

Eg skilji bæði rokkarar, rynkeby súkklarar, sjómenn og pendlarar, man verður góð við jarnabunkan!

Men nú stendur so ein Kia Rio í túninum, og ikki sørt, at eg kenni meg eitt sindur ernari. Hann er bæði størri, flottari og dýrari enn splashurin. Kanska er hetta fyri at kompensera fyri aldurdómin. Minnist eina senu úr Fried Green Tomatoes, har Evelyn Couch (Kathy Bates) roynir at finna eitt parkeringspláss til bilin, men verður yvirhálað av tveimum lekkrum, ljóshærdum kvinnum, sum stjala plássið frá henni og siga: Face it, lady, we’re younger and faster!

Evelyn skiftir ikki bil, men hon hevnir seg og koyrir á bilin hjá teimum og trýstir hann av parkeringsplássinum. Tá ið tær báðar ungu koma út og síggja skilið, skríggja tær og spyrja, hvat hon ger, og Evelyn svarar: Face it, girls, I’m older and I have more insurance.

Evelyn skríggjar towanda, tá ið hon ger okkurt púra ørt. Millum annað tá ið hon trýsir bilin hjá gentunum av parkeringsøkinum ella knúsar ein vegg niður í húsinum. Hon vil hava broyting, okkurt nýtt skal henda. Tá ið hon hittir Miss Threadgoode (Jessica Tandy) á ellisheiminum og greiðir frá sínum upplivilsum av at gera sovorðið ørt, sigur hon: I never get mad, Miss Threadgoode, never, the way I was raised, it was bad manners. Well I got mad, and it felt great. I felt like I could just beat the shit out of all those punks! Excuse my language. And then when I finish with those punks, I’ll take on all the wife beaters like Frank Bennett, machine gun their genitals …

Miss Threadgoode heldur hetta vera bæði stuttligt og spennandi, men vil kortini hava at vita, hvussu nógvar hormonir, Evelyn í grundini hevur tikið, men Evelyn heldur bara fram: Towanda will go on a rampage, I’ll slip tiny bombs into Penthouse and Playboys so they explode when you open them. I’ll ban all fashion models who weigh under 130 pounds! And I’ll give half the military budget to people over 65 and declare wrinkles sexually desirable.

Eg havi mangan verið í somu støðu sum Evelyn, og eg kann viðmæla at gera okkurt ørt og skríggja towanda samstundis. Tað hjálpir!

 

 

Ein fittur fuck-fingur

0114051Tað var næstan so, at splashurin og eg fóru vaggandi til Havnar í morgun. Hoyrdi nýggja lagið hjá Benjamini og Peturi Pólsson, Arr.

Deilig rútma, var líka við at halda, at tað minti eitt sindur um country, men so kortini ikki. Og helst var tað tí, at mær dámdi tað so væl, tí country er ikki mín koppur av kamillute.

Teksturin er deiliga einfaldur, og kortini sigur hann ikki so lítið.

Kom at hugsa um yrkingasavnið Kærestesorg, sum danin Kristen Bjørnkær gav út í 1976, tað seldi í stórum mongdum, tí onkursvegna rakti tað beint á seymin. Menn kundu eisini vísa kenslur, teir vóru bleytir og trongdu til ugga. Og helst var marknaðarføringin hareftir: savnið hevði reyða permu og ein hjarta við blómum, har heitið stóð innií. So feminint, sum eitt glansbílæt:

 

Forlad mig tidligt
Forlad mig i min ungdom
Før vi lærer hinanden at kende
Ved en fest, hvor vi begge to er
Lad mig møde en anden end dig
Hvis du alligevel vil forlade mig
Forlad mig i min barndom
En tidlig solskinsmorgen
Hvor alle køer er sat på græs
Og jeg endnu er en lille dreng
Der leger i en sandkasse
Åh kære
Jeg tror jeg dør
Hvis du forlader mig
Tag mig med
Kan du ikke bare ta’ mig med
Hvis du forlader mig?

(Kristen Bjørnkær: Kærestesorg, 1976)

Teksturin í sanginum hjá Peturi og Benjamin vísir, at persónurin er komin eitt sindur víðari, hann er eitt sindur tann vegin: fuck you, eg leggi ikki petti í tað, eg eri komin víðari. Tí tað er onki at ivast í, at teksturin byggir á eitt brot ella ein skilnað.

Hangi ikki mína tilveru upp á tín knaga, syngja teir. Persónurin vil ikki dvølja í tí gamla, í orðunum og gerðunum, sum hava verið søgd og gjørd.

Tú ert bara eitt arr á míni húð, syngja teir, og har sum arr er, hevur eitt sár verið, tað vita vit.

Skilnaður er sárur, skilnaður frá teimum, tú elskar, er ræðuligur, og tann, sum kennir seg vera órættaðan, stríðist við at sleppa undan kensluni av beiskleika. Sangurin Arr hjá Peturi og Benjamin er eitt gott boð um, at tað ber til: tómrúmið fyllist skjótt við hita og látri frá góðum vinum.

Sum sild í tunnu

IMG_2166

Eg fylti trýss herfyri, og eg má viðganga, at eg havi hugsað eitt sindur um tað.

Tað er so løgið, at koma upp í hasar árgangirnar, tí onkursvegna er básurin, tú verður sett í, tá tú kemur hagar, ikki so spennandi, sum básurin, tá tú ert yngri. Var sjálv ung, tá ungdómur sum hugtak og lívsstílur byrjaði at gera um seg av álvara. Tú vart gomul, tá tú vart 30.

Sólrún Michelsen hevur fleiri ferðir verið inni á hesum um at vera ung og gomul í sinn og skinn, bæði í stuttsøgum og skaldsøgum. Eg kalli tað einfalda aldursrasismu – tá tú heldur, at fólk, sum eru gomul, ikki hava nakað lív.

Nå – nú havi eg roynt at greitt frá, at eg haldi meg framvegis vera áhugaverda …

Um morgunin fekk eg so í øllum førum at vita frá mínum børnum, verbørnum og ommubørnum, at tey ikki halda meg verða klára at koyra á dumpin. Vaknaði um morgunin til nýbakað breyð og ljós og sang og eina billett aftur og fram til Keypmannahavnar og eina eindagsbillett á Roskilde festivalin.

EG SLEPPI AT HOYRA ROLLIG STONES AFTUR!

Seinastu og einastu ferð eg havi verið á Roskilde festivalinum var í 1975, og eg var ikki einsamøll, Tina var í búkinum, og gemalurin var við. Ikki løgið, at Tina slapp sær út ein mánað ov tíðliga. Procol Harum var høvuðsnavnið, og annars hoyrdu vit Alrune Rod, Hoola Bandoola Band, Secret Oyster, Swinging Blue Jeans og mong onnur. Har gekk fyri seg á Roskilde tað árið, skal eg siga tykkum.

So nú má eg undir at pussa gangistativið!

Føðingardagurin var so sera stuttligur og hugnaligur! Nógvur góður matur, allur heimagjørdur ella frá næstu familju og kenningum. Har var kjøt av Suðurtriðingi, grind og spik úr Miðvági, royktur laksur av Bornholm, drýlur úr Havn, ostur av Velbastað, og mangt annað. Og so allar kakurnar!

Eg hevði hysterisk anfall tríggjar ferðir um tíman, tí eg var sannførd um, at vit ikki fóru at klára tað til tíðina. Har er so munur á ungum og eldri: døtrar og sonur hjá mær vóru púra kul, meðan eg gól sum eitt ørt.

Eg hevði valt sangir, sum onkur segði fór at taka fleiri dagar at koma ígjøgnum, og Sildavalsurin og annað macho slapp ikki gjøgnum nálareygað. Onkur vildi vera við, at sangirnir vóru so melankolskir, at fólk fóru at taka til, hvussu syrgiligur føðingardagurin hjá Marnu var. Men ikki veit eg, fólk hugnaðu sær óført, og sjálvt um vit ikki sungu sildivalsin, so sótu vit sum sild í tunnu.

Eg fekk eina rúgvu av góðum tonkum og gávum og blómum, sum allar passaði til mín. Eitt greitt tekin um at fólk kenna meg. Og so fekk eg røður eisini, hvør betur enn onnur.

Samanumtikið ein framúr dagur og tað besta av øllum: eg sleppi at standa sum sild í tunnu á Roskilde 1. juli.

Men ikkje vart gjenta gift

Var herfyri niðri í Keypmannahavn. Har fann eg eina fløgu hjá Hanus Johansen við yrkingum hjá norska skaldinum Jakob Sande. Av tí at eg hevði hoyrt Hanus syngja nakrar av yrkingunum til eitt borðhald í býráðshúsinumí Havn, var eg glað við, tá eg varnaðist, at har vóru tvær fløgur av sama slagi, so hana nubbaði eg mær við heim til hús, og tað eri eg glað fyri, tí hetta er ein væl spæld og sungin fløga.

Eg eri annars ikki villur fjeppari við Hanusi, serliga tí at mær ikki dámar so væl allar hesar Pól F. sangirnar, sum eg sannheit at siga haldi vera ræðuligar – undantøk eru – meir enn so.

74Men aftur til borðhaldið í Havn – tað var mentanarnevndin hjá Heðini, sum hevði bjóðað til ein góðan bita við undirhaldi í sambandi við eitt skeið í Norðurlandahúsinum, har fleiri norðurlendingar vóru við, bæði rithøvundar og ritstjórar. Arbeitt var við stuttsøgum, sum seinni komu út í bókini Elskar – elskar ikki. Við borðið sat eisini Guri Vesaas, og tá ið Hanus stemmaði í at syngja, sá eg, at hon og ritstjórin á Det norske Samlaget hugdu upp á hvørja aðra og smíltust. Frágreiðingin kom seinni: Jakob Sande hevði verið fullkomiliga burtur í mammu Guri – Haldis Moren, sum eisini var rithøvundur. Men Haldis vildi heldur hava Tarjei, og soleiðis endaði tað.

Men aftur til fløguna. Har eru 15 yrkingar, hvør betur enn onnur og væl spældar og sungnar. Av tí at eg eri stoppfóðrað við hetjum og blóðdryppandi søgum hvønn morgun í barnaútvarpinum um Sigmund og Trónd, legði eg serliga væl merki til yrkingina Før slaget, som kom út í yrkingasavninum Storm frå vest í 1931. Hon er um tveir menn, sum hvør í sínum lagi hava okkurt at hevna. Tað fantastiska er, hvussu væl Hanus dugir at dramatisera, umframt at hornini gera sítt til at fáa rætta hábærsliga huglagið fram í sanginum.

Órætturin, sum gjørdur er móti tí hábærsliga Torkjel frå Hålogaland, kemur rættiliga til sjóndar, tá hann í stórari andstygd rópar:

Vyrdeleg messa den feite prælat,

og døypte meg so i eit vaskefat.

Tí er tað eisini sum at fáa ein frammaná, tá næsta yrkingin Gjenta er ein láturliggering av gentuni, sum roynir, hvat hon kann fyri at verða gift, men onki hjálpir: Men ikkje vart gjenta gift, syngur Hanus aftur og aftur, men sig so tað, tá gentan verður í øðini, skræðir hon klæðini av sær og – men då vart gjenta gift …

Gangi í kvøldskúla til føroyskar bókmentir– og tað er sera áhugavert, men sum tað er maskulint – enn í hvussu er:

Ungir menn – teir stóru og klóku – hvat kann reystar gera dreingir? – hoyr um kappar kvæðið langa – hoyr við grúgvu mannin gamla – fram frímenn – til teir garpar, ódnir hava herðað – Føroya mál á manna tungu – fedramál – sum vit ervdu fedrum av  …

Nei, nú má eg gevast við einum ørindi úr Eg ser inn í augo dine úr yrkingasavninum Svarte næter, sum kom út í 1929, sama ár, sum hann fyrstu ferð hitti Haldis Moren:

Eg ser inn i augo dine,

       det er som en stjernekveld.

Dei strålar og skin mot mine,

Med glans av ein evig ild.

Nú gloymdi eg at siga, at fløgan eitur frå leddiken og kom út í 2006. Hon skal fáa mítt besta viðmæli, sjálvt um eg eri sjey ár ov sein.

 

 

Skír – is – hós – morgun

DSCF1739Sova leingi, ikki upp klokkan lort um morgunin og fyri tíggjutúsunduferð standa úti í túni og skava frost av bilrútinum, áðrenn farið verður til Havnar at arbeiða. Eitt arbeiði, sum er eitt av teimum tingunum, sum ger, at eg ikki bara pakki í sekkin og taki skrittið fult út og flyti til Sibiria, tí har veitst tú so, hvat fyri veður tú kanst vænta tær hvønn dag.

Uppi – heitt og fjálgt inni – fari eftir tekannuni og geri mær grønt rabarbute, sum eg havi keypt á netinum frá Perch tehandli í Keypmannahavn, eg veit! skítbýtt, men sum tað smakkar væl. Havi spælt eina kombinatión av kinverja og eingilskkonu í morgun, tvs. í tebrygging, meini eg. Havt góða tíð, skolda tekannuna, kóka vatn, leyst te í posa og so skal standa og trakta í 8 minuttir, siga tey hjá Perch, og eg trúgvi teimum. Og so drekki eg akkurát sum ordiligt úr krússi við ongari honk og við troyggjumynstri á, krúss sum eg havi fingið frá Sigrun eina av teimum ferðunum, eg havi ansað eftir urtapottum hjá henni, meðan hon hevur verið uttanlanda. Í hesum sama viðfangi fari eg at viðmæla bloggin hjá dóttur mínari Turið, sum sjálv hevur gjørt sær krúss við troyggjumynsti á.

So, nú siti eg niðri, við borðið, framman fyri mær eru páskaliljur í urtapotti, ein faldari um hví tað er so øgiliga týdningarmikið at lesa fyri børnum, eisini Hina stóru bókina um familjur, um hugur er til tess, ongin noyðsla, misskil meg rætt! Eg lesi eina frágreiðing frá einum serfrøðingaseminari, sum hevur verið í Oslo seinasta ár um, hvussu vit kunnu arbeiða imóti antifeminismu og høgraekstremismu, forrestin meðan vit eru við tað, so eitur ekstremisma óhóvstevna á føroyskum – hallov, give me a break! Hetta fari eg at blogga um eisini, altso antifeminismu, tað skal ikki standa á.

Og ímeðan lurti eg eftir tónleiki, Hanne Boel. Hví er hon so burtur í tónleikaverðini? Ein fantastisk rødd: Beint nú syngur hon No love at all, og í áðni sang hon Starting all over again, ja, hvør hevur ikki staðið í tí støðuni manga ferð, men vón er fyri øllum, tit. Og nú tá eg hoyri hana syngja Talk it out saman við Thomas Helmig, kenni eg onkra, sum onki hevði havt ímóti at Start it all over again saman við honum. Nå, hetta var so mín leysahugsan í morgun.

Over and out.

Eitt globaliserað tjaldur

Grækarismessurøða hildin í Miðvági 5100900338_efcec289a6_z

“Jú, víst kenni eg eisini ta bleytu, táramjúku sorg, sum sveipar seg um hjartað, tá ið fuglurin flytur, leyvini blikna, og urtir og grøs følna og doyggja.” Soleiðis sigur Sverre Patursson í hugleiðingini Sveimandi hugur, og vit vita, at so er,

Vit keypa okkum sólir fyri at halda køvandi myrkrinum burturi, vit ferðast til onnur lond fyri at fáa eitt sindur av hita í kroppin, og vit flyta klokkuna fyri at halda ljósinum føstum eitt sindur longur. Og man tað ikki vera tí, at vit  byrja at skimast rundan um okkum, tá ið jólini eru farin afturum, og eitt nýtt ár er byrjað, fyri at síggja bara eitt evarska lítið tekin um, at tað kanska enn einaferð fer at vára.

Ja vit mugu mangan sanna, at henda árstíðin er, sum Mikkjal á Ryggi yrkir:

Trútnar bróst og duratræ,

dryppar gjøgnum nævur;

Trekt og tungt gerst sinnalag;

Veðursjúkur maður

missir bæði hug og megn.

Regn og regn og meiri regn.

Vit hava gingið uttan fyri í garðinum og hugt eftir, um nú snjóklokkurnar eru komnar upp undan bara eitt lítið vet. Tað er, sum um vónin um betri tíðir liggur í hesum lítla gróðrinum, sum vit bíða eftir, skal stinga høvdið upp undan svørtu moldini.

Og so knappliga ein dag er hon har! Sjálvt um tú sært kavan liggja hvítan uppi í fjøllunum, so hevur henda lítla urtin sprongt sær veg upp úr moldini við boð um vár.

Sama er við tjaldrinum: hesa tíðina hyggja vit okkum væl um fyri at vita, um vit síggja henda svarta, snøgga fuglin, sum er boðberi okkara um ljósari tíðir.

Tvey av okkara mætu skøldum hava yrkt um tjaldrið og grækarismessu, báðir leggja dent á, at tað hevur verið langt burturi í øðrum londum. Jákup Dahl bjóðar tí vælkomnum úr ókendum, fjarskotnum londum, og Mikkjal á Ryggi spyr: hvat man teg úr pálmalondum draga norð at kuldastrondum?

Vit vita, og helst visti Mikkjal á Ryggi, at okkara tjaldur neyvan kemur úr pálmalondum, tað er bara at lesa Fuglabókina. Tað hevur dvalt á bretsku og írsku strondunum um veturin og er nú komið heim aftur til okkara. Kanska var tað júst tí, at bretsku hermenninir ma. valdu sær tjaldrið sum eitt súmbol upp á tíðina í Føroyum, tí at tað var eitt kært minni um heimlandið, og at tað líka sum var bindiliðið millum londini bæði Føroyar og Bretland. Í Sørvágs kirkju stendur glasmynd í einum rúti av einum tjaldri – ein mynd, sum ein skotskur hermaður læt kirkjuni í 1943.

Í 1943, fyri 70 árum síðani,  var eisini fyrsta almenna grækarismessuhald í Føroyum. Tað var jú Sverre Patursson, sum royndi at tosa søk fuglanna, sum saman við skótafylki Sigmunds Brestisonar skipaði fyri hesum haldi.

Grækarismessuhald er ein hátíðardagur fyri vónini, og tá, fyri 70 árum síðani mitt undir 2. veraldarbardaga, var sanniliga eisini orsøk at hava vón um betri tíðir. Stutt undan grækarismessu í 43 hevði týski herurin jú givið seg yvir í Stalingrad, og líkindini fyri friði vóru størri enn nakrantíð áður.

Tá tók Sverre orðini hjá Rasmusi Effersøe til sín um at lata smáfugl og heiðafugl fáa frið og ikki týna hann við byrsuni, í dag týna vit hann kanska ikki so nógv við byrsuni, sum við at gera okkum inn á sjálvt grundarlagið fyri hansara veru nevnliga náttúruni.

So tá ið vit í dag halda grækarismessu og gleðast um, at tjaldrið er afturkomið, er tað sanniliga ikki minni týðandi enn tá. Tjaldrið er ímyndin av várinum og vónini, av øllum sum fær lív aftur, av kærleikanum, sum tekur seg upp millum ung, um betri tíðir og um ljós aftaná myrkur.

Spurningurin er so, um vit ikki eiga at víðka um týdningin av grækarismessuhaldinum. Tí um vit ætla okkum framvegis at liva væl á hesum bláa knøttinum, so mugu vit ressast og hugsa um umhvørvið, um dálking, um veðurlagsbroytingar, sjálvt um tað er av hundanum til, og vit helst vilja sleppa at lata eyguni aftur og lata alt ganga sína gongd.

Flestu okkara hugsa einamest um gerandisdagin, um pengapungin og um mat í munnin. Hvussu vit skulu klára okkum og geva børnum okkara vón um eina framtíð, men veruleikin er tann, at vit noyðast at hugsa um annað enn bara búkin.

Í dag finnast, trúgv tað um tú vilt, veðurlagssálarfrøðingar, og teir brúka somu ástøði sum Sigmund Freud á sinni um menniskjans evni at beina frá okkum tað, sum vit ikki orka at síggja í eyguni. Í Noregi hava tey kannað, um fólk stúra fyri veðurlagsviðurskiftum, og tað vísir seg, at talið av fólki, sum stúra, minkar ár undan ári. Hetta kalla veðurlagssálarfrøðingar eitt veðurlagsparadoks, at samstundis sum fleiri og fleiri ógvisligar hendingar fara fram sum til dømis ódnin Katrina og Sandy í USA, at ísurin í Arktis bráðnar, og frostmýrarnar fara í upploysn, so leggja vit minni í, og samfelagið vísir minni vilja at gera nakað.

Okkum nýtist tó ikki at fara heilt til Noregs at leita eftir fólki, sum letur eyguni aftur fyri veruleikanum. Tak bara grindina td. Hvussu ill eru vit ikki inn á Pál Weihe, sum er so frekur at siga, at grind ikki er fólkamatur? Sum var tað Pál Weihesa skyld, at so var! Tað er ringt at sleppa burtur úr gomlum vanum og sleppa dreyminum um, at alt ikki er, sum tað hevur verið.

Ein partur av orsøkini er sjálvandi, at vit ikki skilja. Vit vita ikki, hvat vit skulu gera, og haraftrat eru vit læst føst í ein lívstíl og í einari samfelagsskipan, sum inniber at vit flyta okkum í bili, flogførum og bátum og keypa mat, sum fer ógemeina illa við umhvørvinum og náttúruni.

Hvat skal eg gera, tá eg á billettini, sum eg havi keypt mær til Íslands, verði ynskt góða ferð, og at ætlaða miðalvirðið fyri leka av CO2 er 271,24 kg/persón?

Men sjálvt um eg ikki her og nú fái gjørt nakað við CO2 lekan av flogferðini, so ber sjálvandi til at gera nakað bæði lokalt og globalt. Bæði tú sjálv (ella sjálvur), tín kommuna og landsins myndugleikar hava eina ábyrgd og eiga at arbeiða við málum, sum er grundað á, at tað ber til at loysa ein trupulleika heldur enn at koma við dómadagsprædikum.

Og at tað letur seg gera, vita vit. Vit hava dømi her í bygdini við nýggja barnagarðinum, sjónum, sum verður brúktur sum orkukelda í Sørvági. Ja, bara hetta at sleppa av við battarí í Keypssamtøkuni, hevur nakað at siga fyri umhvørvið.

Og so noyðist eg at nevna eitt øki her hjá okkum: Mykines, sum seinasta ár kom inn undir Ramsar sáttmálan við sínum 250.000 pørum av fugli av 15 ymsum sløgum. Her verður sagt, at hóttanin fyri Mykines liggur í umhvørvisbroytingum orsakað av veðurlagsbroytingum, sum helst longu hevur órógvað føðiketuna hjá sjófugli í Norðuratlantshavi og hevur skert klekingarevnini á staðnum. Haraftrat fær fuglalívið ampa av stóra ferðafólkastreyminum í oynni.

Vit eiga at taka hetta í størsta álvara, ja so stórum, at tá ið øll hesi gliturheftini verða gjørd um, hvussu fantastiskar Føroyar eru, so at geva rúm fyri ásetingum til ferðafólk um, hvat tað kann loyva sær í føroysku náttúrini. Vit eiga sjálvandi at verja fuglin og avmerkja gonguleiðir, har ferðafólk kann ganga, ongin orsøk er at loyva tær og mær so nær, at vit næstan kunnu nerta við fuglin. Men sum er, gera vit millum lítið og onki.

Vit búgva øll á hesum bláa knøttinum og verða ávirkað av øllum, sum fer fram. Vit vita, at tað ikki bara er okkara skyld, at grindin er full av kviksilvuri, og at fuglurin hevur fullan maga av plastikki, tað er heldur ikki av ongum, at øll miðlafólk heftu seg við orðini í innsetingarrøðuni hjá Barack Obama um at reagera upp á hóttanina við veðurlagsbroytingum, tí at vit vita, at um vit ikki gera tað, so svíkja vit børn okkara og komandi ættarlið.

Og vit leggja serligan týdning í fyri okkum positivar politiskar hendingar, sum fara fram um várið. Tey tilkomnu millum okkum minnast kanska várið í Prag, tá ið kekkar royndu at sleppa undan sovjetiskum oki, og vit fylgja spent við í arabiska várinum og vóna, at eisini tað fólkið fær demokratisk rættindi. Ja, og skiltu tey føroyskt, so kundu tey eisini sungið við Jákupi Dahl: So langt er her enn, til ein frælsis sól, kann summar um landið alt ala, tí fólkið enn svevur sín vetrarblund; so seint búgvast spírur at næla.

Nú tveir dagar eftir altjóða kvinnudagin havi eg hug at vísa á, at kvinnur hava stóran leiklut í loysn av veðurlags- og dálkingartrupulleikum. Tað hava menn sjálvandi eisini, men vit mangla at fáa kvinnuna við inn á banan, tí hon hevur mangan heilt aðra fatan av, hvussu eitt mál skal loysast. Óndar tungur vilja enntá vera við, at tað er munur á kvinnum og monnum. Meðan menn tosa um hvat gerast skal, so fara kvinnurnar í gongd at gera nakað við tað. Men sum sagt, hetta eru bara óndar tungur!

Tó so, á fundi í samband við Nordic Cool tiltakið í USA hava umhvørvisráðharrar í Norðurlondum, tó ikki í Føroyum, havt fund um júst hetta evnið, har semja var um, at Norðurlond í felag eiga at fara í holt við stríðið ímóti veðurlagsbroytingum, fyri lívfrøðiligum margfeldi og hugsa um hvussu vit framleiða matvøru so vistfrøðiliga sum gjørligt, og at tað ikki slepst undan at taka javnstøðuspurningin við inn í myndina, av tí at kvinnur og menn ávirka umhvørvið og veðurlagið á hvør sín hátt.

Morgun í mars

Hjartað: eitt tjaldur

flýgur til tín

Sólin er bjørt,

tí vit eru saman.

Hoyrir tú tjaldrið?

Várið er komið

Við yrkingini Morgun í mars hjá Guðrið Helmsdal, sum Gurðið Hansdóttir hevur parafraserað yvir, fari eg at ynskja øllum eitt gott vár.

Fagra nýggja verð

Nei, nú gongur av skriðjuni, ítróttur fær eina millión aftrat, sum verður tikið frá mentan. Høvuðsyvirskrift í fjølmiðlum henda dagin: at ein ella annar føroyskur fótbóltsspælari var sloppin at byrja inni á onkrum útlendskum liði, og í fyrradagin sá eg eina heila opnu í Dimmu við nágreiniligum uppgevilsum av, hvussu gingist hevði við vekt, akslum, mjadnum, bringu, lørum, armum, miðju og feitti hjá Rúna, Høgna, Maluni og Thominu.

Í Danmark vil ein ministari hava sett fullkomiligt bann ímóti at roykja og selja sigarettir um nøkur ár.

Eg sigi bara eitt – tað fer at verða longri og longri ímillum, at framtíðarfólk fara at skera út í gleðisróp: tað er deiligt at liva …

Alt fer at verða so forútsigiligt, vit fara at kanna og skanna fostur og taka tey burtur, um onkur møguligur skavankur vísir seg, ongin fer at roykja, drekka, banna eta ov nógv ella ósunt. Kanska sex fer at blíva bannað eisini, og vit fara at gera børn í reagensgløsum burturav, nógv lættari at kanna og skanna, og so nógv effektivari eisini.

Burtur verða allir skeivir ekistensir – tey evnaveiku, sum faktiskt eisini ríka okkara lív líka nógv sum tey evnaríku. Ongar villar diskussiónir huldar í einum øgiligum roykskýggi og ølskvettum á borðinum. Øll fara at fáa bót fyri at vera politisk ókorrekt. Í staðin fara veingir at vaksa út úr rygginum og gloriur á høvdinum, so pussikrem og teppibukarar fara at fáa góðar dagar.

Vit fara simpulthen at strutta av sunnheit – og kanska fara vit at liva ævigt.

Eg ætli mær ikki at forherliga ringa heilsu, so langt burturfrá tí – men álvaratos – nú sigi eg sum sviar: sakta i backarna.

Men nú er nóg mikið grenjað á hesum sinni: eg fari út at sóla mær. Nei! Bíða! Tað kann man eisini doyggja av. Nå – kanska um eg nú smyrji meg inn í faktor 75? Og í øllum førum, so má tað gerast nú, áðrenn tað eisini verður bannað.

 

Neyð lærir lamnan mann at, ja hvat …?

Nú ein dagin kom eg fram á nøkur postkort, sum fingu meg afturav í stólinum, so nógv flenti eg.

Tað vóru postkort, sum Dansk Handicap Forbund hava útgivið fyri nøkrum árum síðani.

Teknarin var John Callahan, og eg gjørdist sjálvandi forvitin eftir at vita, hvør hesin Callahan var.

Tað fyrsta, eg komi fram á, er ein nekrologur í New York Times frá 2010, so hann er altso deyður. Síðan finni eg útav, at hann bara gjørdist 59 ára gamal.

John Callahan var føddur 5. februar 1951, vaks upp á einum barnaheimi, til hann varð ættleiddur. Drakk sum eitt hol í jørðini, var fyri einu bilóhappi ein leygardag 22 juli 1972, sum lammaði hann frá bringuni og niður.

Hvat hendir so, tá ið tú finnur útav, at tú ongantíð fært gingið aftur, ongantíð fært latið teg í sjálvur, vríggja tærnar ella fáa standing?

Jú, tú heldur fram at drekka sum eitt hol í jørðini, og tað gjørdi John Callahan líka til 1978, tá hann fór í viðgerð hjá AA felagsskapinum.

Tað hendi eftir, at hann ein morgun í juni sat einsamallur heima, hjálpari hansara Alex var farin og hevði lagt eitt glas av valium eftir til hansara at eta. Trupulleikin var bara tann, at hann hevði gloymt at lata tað upp. Callahan brúkti ein tíma uppá at fáa lokið av glasinum við tonnunum, men uttan úrslit. At enda misti hann glasið á gólv og hugdi at, meðan tað trillaði burtur.

Hann hevur sjálvur fortalt, at hann sat í fleiri tímar og hugdi at glasinum og føldi, hvussu vreiði bilgdist upp innan í honum. At enda fór hann at skríggja og banna eftir Várharra og kalla hann bæði eitt og annað, til hann at enda var málleysur. Tað var hetta, sum fekk alt at koppa á, og hann fór í viðgerð og fekk spakuliga skikk upp á seg sjálvan aftur.

Callahan hevði altíð dámað at tekna, men óhappið gjørdi tað sera strævið. Eftir viðgerðina fór hann spakuliga aftur í holt við at tekna við at lata aðra hondina skumpa hina spakuliga eftir pappírinum, og skjótt hevði hann fornermað næstan hvønn einasta samfelagsbólk í Portlandi, har hann búði.

Hann var kendur sum ein, ið fornermaði hvønn tað skuldi vera: brekað, heimleys, tjúkk fólk, alzheimer sjúklingnar feministar og franskmenn. Hann læt seg ikki merkja av, at hann fekk hatursbrøv, sum ákærdu hann fyri rasismu, sexismu, aldursrasismu og fyri at vera sjúkan, siðaspillandi og ólekkran.

So við og við gjørdist hann kendur í øllum USA, men tað, sum serliga gjørdi hann kendan, var bókin Don´t Worry, he Won´t Get far On Foot, og tað var júst henda tekningin, sum fekk meg at fara afturav í stólinum:

Tekningarnar hjá Callahan vóru antin/ella, næstan sum South Park: antin elskar tú tær øgiliga nógv ella hatar tú tær av  innasta hjarta.

Til dømis tekningin av einari matstovu kallað the Anorexic Cafe við skelti í vindeyganum, har tað stóð: Nú afturlatin 24 tímar um samdøgrið, ella tekningin av einum blindum, svørtum biddara við skelti, har tað stóð: Hjálp mær, eg eri blindur og svartur, men ikki musikalskur.

Í 2006 stendur ein grein í Willamette Week um John Callahan, har hann sigur seg vera komnan yvir vreiðina, sum helt honum koyrandi í so nógv ár. Hann er givin at vera eftir kvinnum sigur hann. Í staðin er hann farin at gera musikk.

Hann tjenar nógvar pengar, hevur tríggjar heilsuhjálparar, sum hann betalir sjálvur, ein ørindadrong og ein hýruvognsførara, sum koyrir hann higar og hagar. “In general, it´s expensive being me,” sigur hann. Tekningarnar hjá Callahan hava givið honum nógvar trupulleikar, hann hevur fornermað jødar, svørt, djóravinir og you name it. Onkur hevur kallað tekningarnar hjá honum svart skemt, sjálvur kallaði hann tað yvirlivilsis skemt.